رييس پژوهشكده زلزله‌شناسي پژوهشگاه بين‌المللي زلزله‌شناسي و مهندسي زلزله از آغاز مطالعه پهنه بندي و مدل‌سازي سونامي در پژوهشكده خبر داد.
دكتر مهدي زارع در گفت‌وگو با خبرنگار «علمي» خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا) در زمينه تحقيقات اخير اين پژوهشكده در زمينه سونامي گفت: مساله سونامي به عنوان يكي از راهبردهاي پژوهشي اصلي در پژوهشكده زلزله‌شناسي پژوهشگاه تعريف شده كه در اين راستا در سه محور عمده فعال هستيم.
محور اول فعاليت عملياتي در جهت كمك به شكل گيري سامانه هشدار سريع هشدار سريع (Early Warning System) ايران است. اين موضوع به عنوان وظيفه عملياتي پژوهشگاه ما در كميسيون ملي سونامي ايران در نظر گرفته شده است. در اين راستا با در اختيار قرار دادن داده‌هاي شبكه باند پهن و اطلاع رساني زمين لرزه و تعيين سريع محل زمين لرزه‌ها از طريق سامانه اطلاع رساني (كه پژوهشگاه از طريق اينترنت و اس.ام.اس. ايجاد كرده است) در مجموعه فعاليت‌هايي كه در سطح ملي در زمينه سونامي انجام مي‌شود همكاري مي‌كنيم.
وي خاطرنشان كرد: محور ديگر فعاليت‌هاي پژوهشگاه، كارهاي تحقيقاتي در زمينه سونامي است كه از زمينه‌هاي عمده آن، پهنه بندي خطر سونامي در سواحل شمالي و جنوبي ايران است. به اين منظور در حال حاضر مشغول جمع‌آوري اطلاعات مربوط به لرزه خيزي و اطلاعات تاريخي سونامي‌هاي گذشته و موارد مشكوك به سونامي هستيم. البته در فازهاي بعدي به پهنه بندي دقيقتر در بنادر و مناطق حساس سواحل شمال و جنوب كشور خواهيم پرداخت. زيرا طبيعتا مناطق پرجمعيتي مثل بندر هاي انزلي در شمال و چابهار و بندرعباس در جنوب از اهميت فوق‌العاده‌ بيشتري نسبت به مناطق غيرمسكوني ساحلي دارند.
دكتر زارع تصريح كرد: زمينه ديگر فعاليت‌هاي پژوهشي ما در زمينه سونامي، ساماندهي اطلاعات مربوط به سواحل، جنس زمين در ساحل، شكل ساحل و سناريوهاي مختلف زمين لرزه است. براين اساس با پهنه‌بندي مي خواهيم در سواحل شمالي و جنوبي ايران نواحي با خطر بالاتر سونامي را مشخص كنيم.
رييس پژوهشكده زلزله‌شناسي اضافه كرد: راستاي ديگري كه در كارهاي آكادميك و تحقيقاتي آغاز كرده ايم، مدل كردن خطر سونامي است كه در حال حاضر از مدل‌هاي ساده - دو بعدي - شروع كرده ايم و در حال حاضر در مقياس هاي خيلي كوچك و در ابعاد منطقه‌يي مي خواهيم ببينيم كه سناريوهاي مختلف زلزله‌هاي محتمل چه نوع سونامي هاي احتمالي را موجب مي شوند و هر سناريو حمله چه نوع موجي را به سواحل ايران چه در درياي مازندران ، چه در درياي عمان و چه در خليج فارس در پي خواهند داشت. به اين منظور نه تنها چشمه هاي گسلش بلكه زمين لغزش و گلفشان ها را نيز در صورت رخداد بررسي مي كنيم.
رييس پژوهشكده زلزله شناسي در گفت‌و‌گو با ايسنا تصريح كرد: در آينده در نظر داريم كه روي مدل هاي پيچيده سه بعدي كاركنيم كه در آن علاوه بر ژرفا و طول پيشروي موج - كه در مدل‌هاي دو بعدي بررسي مي‌شود - به گسترش جانبي موج در سطح دريا نيز توجه مي شود. براي چنين كاري ابتدا با نرم افزارهاي موجود مدل‌هاي اوليه سه بعدي را امتحان خواهيم كرد و با استفاده از برنامه‌هاي رايانه‌يي مفصل و بر مبناي روش‌هاي عددي پيچيده تصميم داريم در قالب پروژه تحقيقاتي دراز مدتي در اين فرايند وارد شويم.
دكتر زارع با تاكيد بر اين كه در حال حاضر و در مرحله اول تحقيقات تمام سواحل كشور بدون در نظر گرفتن هيچ پيش فرض از لحاظ پتانسيل سونامي تحت بررسي قرار دارند خاطرنشان كرد: هم اكنون موسسات پژوهشي در دنيا تمام سواحل دنيا را – بدون در نظر گرفتن پيش‌فرض هاي قبلي مبني بر وجود يا عدم وجود خطر- به لحاظ خطر سونامي بررسي مي‌كنند زيرا زلزله ششم دي ماه سال 1383 كه منجر به سونامي بزرگ باند آچه و اقيانوس هند شد و بيش از 360 هزار كشته داد، در جاهايي مثل سريلانكا كه قبل از آن حتي يك زلزله گزارش نشده بود موجب خسارت شد و حتي در سواحل آفريقا نيز باعث كشته شدن بيش از 40 نفر شد. اين مساله باعث شده كه در تمام دنيا يك جريان علمي روي اين مساله شكل گيرد و اين امر بر عهده مديران تصميم گير كشورهاست كه در اين قضيه وارد شوند.
وي خاطرنشان كرد: همان گونه كه در سواحل دنيا اين مساله چه از لحاظ لغزش و چه از لحاظ گسلش مورد بررسي قرار مي‌گيرد ما هم به عنوان يكي از مراكز آكادميك مرتبط با اين پديده وظيفه خود مي‌دانيم تا خطر سونامي را در تمام سواحل كشورمان مطالعه كنيم و احتمالا سال آينده يكي از دانشجويان دكتري خود را روي اين قضيه متمركز خواهيم كرد و به عنوان يكي از برنامه‌هاي اصلي پژوهشكده به آن مي‌پردازيم.
دكتر زارع درباره پديده سونامي گفت: در اين پديده بر اثر گسلش و يا لغزش‌هاي بزرگ در كف دريا موجهاي بزرگي ايجاد مي‌شود كه اين موجها وقتي به منطقه ساحلي مي‌رسند به دليل اين كه عمق بستر كاهش مي‌يابد ناگهان به صورت موجهاي حمله‌وري كه ارتفاع آنها گاهي به 20 و بعضا 60 متر مي رسد مناطق ساحلي را تحت تاثير قرار مي‌دهند.
رييس پژوهشكده زلزله شناسي پژوهشگاه بين‌المللي زلزله شناسي و مهندسي زلزله با بيان اين كه سونامي صرفا به دنبال وقوع زمين‌لرزه‌هاي بزرگ ايجاد نشده و لغزش هاي بزرگ در كف درياها هم مي‌تواند به بروز اين پديده مخرب منجر شود اظهار داشت: چنانچه سيستم هشدار سريعي وجود داشته باشد كه رخداد زلزله را پيش‌بيني كرده و به سرعت مساله را آناليز كند كه با توجه به بزرگي و مكان رخداد زلزله احتمال وقوع سونامي وجود دارد، بين چند دقيقه تا بعضا چند ساعت فرصت براي اعلام هشدار وجود خواهد داشت. چنانچه بعد از زلزله دي ماه 83 مجددا در فروردين 84 تقريبا در همان منطقه پس لرزه‌اي اتفاق افتاد كه اين بار بلافاصله سامانه هشدار سريع به صورت اوليه خبر داد كه احتمال سونامي است البته سونامي اتفاق نيفتاد ولي در تمام سواحل اندونزي، تايلند و هند مردم را از طريق آژير و راديو خبر كردند كه ساحل را تخليه كنند.
دكتر زارع در پايان با اشاره به اين كه در منطقه اقيانوس هند برخلاف سواحل اقيانوس آرام - كه چه در سمت ساحل آمريكايي و چه در سمت ساحل ژاپن در گذشته (بعد از جنگ جهاني دوم) چندين بار خسارات ناشي از سونامي را متحمل شده‌اند - حداقل از 300 سال چنين رويدادي با شدت قابل توجه سابقه نداشته و هيچگونه سامانه‌ هشداردهنده‌اي در اين منطقه وجود نداشته است، تاكيد كرد: همچنان كه عدم وقوع زمين‌لرزه‌هاي بزرگ طي چندين دهه و حتي چند صد سال در يك منطقه به مفهوم بي خطر بودن آن نيست و هر زمان احتمال وقوع آن وجود دارد در مورد پديده سونامي نيز به همين صورت است و اگر حتي 1000 سال هم در منطقه‌اي سونامي رخ نداده باشد تضميني براي عدم وقوع مجددا آن وجود ندارد.
وي بر ضرورت آمادگي جديد براي رخداد احتمالي اين پديده مخرب تاكيد كرد و به ايسنا گفت: ما هم در درياي مازندران و هم به ويژه در درياي عمان، خليج فارس و تنگه هرمز تاسيسات ساحلي زيادي داريم كه بايد همواره خطر وقوع سونامي را مورد توجه قرار دهيم و حتي الامكان در ساخت و ساز كنار سواحل دقت كنيم. در سال‌هاي 1367 تا 69 شاهد بوديم با بالا آمدن سطح آب در درياي مازندران خسارات سنگيني به سازه‌هاي ساحلي كه تا داخل دريا گسترش يافته بودند وارد شد و مشكلات زيادي به بار آورد بنابراين توجه به مخاطرات طبيعي مانند سونامي حداقل اين هشدار را به ما مي‌دهد كه اولا حريم سواحل را رعايت كرده و ثانيا در ساخت تاسيسات ساحلي ضوابط ايمني را كاملا جدي بگيريم.