رييس پژوهشكده «رويان» جهاد دانشگاهي در گفت‌و‌گويي تفصيلي با ايسنا با تشريح دستاوردهاي پژوهشكده و برنامه‌هاي آتي آن در حوزه‌هاي مختلف تحقيقات شبيه سازي، سلول درماني، طب توليد مثل و درمان ناباروري از تلاش محققان اين پژوهشكده براي توليد سلول‌هاي خوني از سلول‌هاي بنيادي القايي، ادامه طرح‌هاي شبيه‌سازي به منظور توليد دام‌هاي تراريخته حاوي ژن tPA و فاكتور 9 انعقادي و توسعه پژوهشكده به پژوهشگاهي با سه پژوهشكده مستقل خبر داد.

دكتر حميدرضا گورابي در گفت‌وگو با خبرنگار «پژوهشي» خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا) درباره فعاليت‌هاي پژوهشكده در حوزه شبيه سازي اظهار داشت: فعاليت‌هاي تحقيقاتي پژوهشكده رويان در زمينه‌ تكنيك‌هاي شبيه سازي حيوانات از سال‌ها قبل در مركز اصفهان و به موازات آن در تهران پيگيري شده است.

محققان «رويان» با تولد «رويانا» نخستين گوسفند شبيه سازي خاورميانه به اين فن‌آوري دست يافتند و مي‌شد پرونده‌ طرح‌هاي شبيه سازي را با آن موفقيت بست، ولي با توجه به اين كه رويكرد ما اجراي طرح‌هاي تحقيقاتي به صورت مقطعي و با قصد خودنمايي علمي نيست، به رغم تمامي مشكلات و محدوديت‌هاي مالي موجود، طرح‌هاي شبيه سازي را در قالب پروژه‌هاي بلند مدت و با هدف كاربردي كردن آن ادامه داديم و طي يك سال اخير با بهبود تكنيك به موفقيت‌هاي تازه‌اي در اين زمينه رسيديم و توانستيم ميزان توليد جنين و موارد باروري حاصل از آنها را به حد مطلوب‌تري برسانيم.

وي خاطر نشان كرد: در حال حاضر پژوهشكده رويان در زمينه‌ شبيه سازي با پيشرفته‌ترين كشورها كه در اين زمينه سابقه و تجربه بيشتر دارند، برابري مي‌كند؛ البته در تمام دنيا مشكلاتي در زمينه‌ شبيه سازي وجود دارد.

كاش امكان مالي انتقال جنين‌هاي شبيه‌سازي شده را داشتيم ...

رييس پژوهشكده رويان جهاد دانشگاهي با اشاره به تلف شدن «بنيانا» و «تامينا» به فاصله چند روز پس از تولد در پي ابتلاء به عارضه «تب مواج»، تصريح كرد: در زمينه‌ شبيه سازي گاو اگر مي‌توانستيم مثلا 100 گاو را از طريق جنين‌هاي كلون شده باردار كنيم، به نتايج خوبي مي‌رسيديم و مي توانستيم گوساله‌ زنده‌اي داشته باشيم، اما وقتي دستمان بسته است، به ناچار در چنين پروژه اي تنها حدود 19 مورد انتقال جنين انجام داديم كه به دليل بالا بودن موارد سقط در شبيه سازي، تعداد اندكي به مرحله توليد رسيدند كه دو گوساله اخير تلف شدند، البته در شبيه سازي هم بسياري از امور از اختيار ما خارج است و تولد موجودي به صورت كامل و بدون نقص به عوامل متعددي كه بسياري از آنها خارج از كنترل ماست، بستگي دارد كه متاسفانه در دو، سه مورد اخير بروز «تب مواج» در گوساله‌هاي كلون شده متولد شده باعث تلف شدن آنها شد.

شبيه‌سازي سرنوشت «بنيانا» براي «تامينا»!

وي دوباره ادامه طرح‌هاي شبيه سازي گفت: طرح‌هاي شبيه سازي رويان عمدتا روي «بز» متمركز شده كه در اصفهان و تهران فعاليتهايي در زمينه‌ شبيه سازي در حال انجام است ، البته امسال با توجه به كم بودن ميزان كشتار بز در كشتارگاه‌هاي اطراف تهران در دسترسي به تخمك‌هاي مورد نياز با محدوديت‌هاي زيادي مواجه هستيم كه روند كار ما را با مشكل مواجه كرده است.

در انتظار تولد بزهاي شبيه‌سازي شده ديگر هستيم

گورابي تصريح كرد: بزهاي شبيه‌سازي شده، تراريخته نيستند، ولي چه در تهران و چه در اصفهان ژن‌هاي خاصي را به سلول منتقل كرده و جنين‌هاي آزمايشگاهي تراريخته حاوي ژن tPA و در تهران فاكتور 9 انعقادي در محيط آزمايشگاهي توليد شده و جنين بزهاي شبيه سازي شده هم منتقل شده كه اميدواريم به مرحله حاملگي برسند.

با تولد «حنا»، «رويان» به يك قدمي توليد بزهاي داروساز رسيد

در انتخاب گونه‌هاي حيوانات براي شبيه‌سازي دنبال خودنمايي علمي نيستيم

گورابي در ادامه در پاسخ به سوال خبرنگار ايسنا درباره علت محدوديت‌ فعاليت‌هاي شبيه سازي «رويان» به دام‌هايي مثل گاو و گوسفند و امكان شبيه سازي ساير حيوانات نظير «شتر» كه چندي پيش محققان يكي از كشورهاي منطقه براي نخستين بار از شبيه سازي اين گونه خبر دادند، توضيح داد: هدف تحقيقات رويان خودنمايي در زمينه‌ شبيه سازي نيست، بلكه به دنبال استفاده از حيوانات شبيه سازي شده و تراريخته به منظور توليد فرآورده‌هاي دارويي و تخمك به ارتقاي صنعت دامپروري كشور هستيم؛ لذا فعاليت‌هاي ما به دام‌هاي با ارزش در كشور معطوف شده و گونه‌هايي مثل «شتر» كه شايد در كشورهايي مثل امارات به دليل برگزاري مسابقات «شتردواني» و موارد مشابه اهميت داشته باشد، براي ما استراتژيك تلقي نمي‌شود.

وي در عين حال با تاكيد بر اين كه فعاليت‌هاي پژوهشكده رويان در زمينه‌ شبيه سازي و توليد حيوانات تراريخته با قوت ادامه مي‌يابد، خاطر نشان كرد: در زمينه‌ توليد حيوانات تراريخته به طور عمده دو روش وجود دارد؛ يكي شبيه سازي كه در حيوانات بزرگ با بازدهي مناسب قابل انجام است كه البته در خلال آن تكنيك‌هاي ديگري مثل انتقال ژن درون سلول تخم ــ روز اول بعد لقاح ــ قابل استفاده است و روش ديگر كه در توليد حيوانات كوچك مثل موش آزمايشگاهي به منظور كاربرد آنها به عنوان مدل بيماري خاص انجام مي‌شود، وارد كردن سلول‌هاي بنيادي دستكاري ژنتيكي شده در مرحله بلاستوسيت جنين است.

گورابي خاطرنشان كرد: چون معتقديم سلول‌هاي بنيادي پتانسيل‌ توليد يك موجود كامل را دارد، حاصل حاملگي و تولد جنين حامل سلول‌هاي بنيادي دستكاري شده نوزادي است كه بخشي از سلول‌هاي آن متعلق به جنين اوليه و بخشي ديگر مربوط به سلول‌هاي بنيادي منتقل شده به جنين است كه اگر آن سلول‌هاي بنيادي دستكاري شده در قسمتي قرار گرفته باشد كه سلولهاي جنسي حيوان را توليد مي‌كند، مي توانيد اميدوار باشيد كه در نسل بعد حيواني تراريخته در مدل‌هاي آزمايشگاهي داشته باشيد.

رييس پژوهشكده رويان جهاد دانشگاهي در گفت‌و‌گو با ايسنا ادامه داد: در حيوانات تراريخته حاصل شبيه سازي، حيوان متولد شده كاملا به صورت تراريخته است و نيت شما را محقق مي‌كند، ولي در اين روش (انتقال سلول‌هاي بنيادي دستكاري شده) اميد، بيشتر به نسل دوم حيوان است كه البته بستگي به ميزان شانس شما در قرار گرفتن اين سلول‌هاي بنيادي در ناحيه توليد سلول‌هاي جنسي دارد.

وي تاكيد كرد: در حيوانات تراريخته حاصل شبيه سازي بسته به شيوه بروز ژن انتقال يافته‌، اگر به روش معمولي تكثير شوند، ممكن است بيان ژن در نسل‌هاي بعد وجود نداشته باشد؛ لذا اين گونه حيوانات كه به صورت تراريخته توليد شده‌اند، بيشتر به همان روش‌هاي شبيه سازي تكثير مي‌شوند، نه روش‌هاي عادي؛ مگر اين كه دو حيوان دستكاري ژنتيكي شده داشته باشيم كه بتوانند به روش عادي توليد مثل كنند و در عين حال نوزادي تراريخته حاصل شود.

دكتر گورابي در ادامه در پاسخ به اين سوال كه آيا فعاليتهاي شبيه سازي حيواني رويان به همين پروژه‌ها محدود مي‌شود، پاسخ داد: خود همين كه در محيط آزمايشگاهي جنين با درصد بالا توليد شود، چون تخمك‌هاي مورد استفاده، تخمك‌هاي نابالغ هستند و روش مطمئني براي بالغ سازي آنها در آزمايشگاه لازم است و بعد جنين خوبي بتوان گرفت و روش‌هاي شبيه سازي به نحو مطلوبي انجام شود كه نتيجه مناسب حاصل شود، موفقيت باارزشي است كه طي يك سال اخير در اين زمينه تحول بسيار خوبي حاصل شده و امروز مطمئن‌تر از گذشته مي‌توانيم به آن تكيه كنيم.

وي اضافه كرد: در همين راستا غير از توليد حيوانات شبيه سازي شده اين امكان برايمان وجود داشته كه از همين روش بالغ سازي تخمك به كمك تخمك‌هايي كه از كشتارگاه مي‌گيريم، براي توليد حيوانات با نژاد برتر استفاده كنيم، مثلا ممكن است در گاوداري‌ها ناچار شوند، دام‌هايي با نژاد خوب را به دليل مسايل نظير بيماري يا صدمه فيزيكي به كشتارگاه بفرستند كه مي‌توانيم بعد از ذبح تخمدان‌هاي اين گاوها را گرفته و تخمك‌هاي درون آنها را در آزمايشگاه به بلوغ برسانيم و آنها را با اسپرم خوب با روش IVF بارور كنيم، نژادهاي برتر را حفظ كنيم.

رييس پژوهشكده رويان جهاد دانشگاهي اظهار كرد: در همين راستا محققان پژوهشكده رويان قبل از تولد «بنيانا» و «تامينا» با شبيه سازي گاوي با شيردهي بالاي 100 كيلوگرم در روز از طريق يك نمونه سلولي جدا شده از گوش دام موفق به شبيه سازي آن شدند، البته طرح به موفقيت كامل نرسيد، ولي به هر حال مي‌توان در آينده اين كار را ادامه داد.

/چشم‌اندازي تازه در آينده بيو‌تكنولوژي دامي ايران/

تولد دوازده گوساله‌ برتر ژنتيكي با پتانسيل شيرواري بالا در كشور

وي اضافه كرد: اين روش كه به «IVM-IVF» معروف است، از لحاظ احتمال سقط و همچنين مشكلات پس از تولد بر روش شبيه سازي بسيار برتري دارد و كمك شاياني به دامپروري كشور است و همانطور كه با توسعه تحقيقات سلول‌هاي بنيادي بيولوژيست‌هاي ما وارد عرصه‌هاي جديدي شدند، به نظر مي‌رسد با گسترش طرح‌هاي شبيه سازي و «IVM-IVF» هم كه در دام‌هاي مختلف مثل «گاو»، «گوسفند» و «بز» قابل استفاده است، جامعه علمي دامپزشكي كشور عملا با موارد جديدي آشنا شود كه تا پيش از اين وجود نداشته است. در حال حاضر فارغ‌التحصيلان دامپزشكي زيادي داريم كه با مراجعه به پژوهشكده ابزار تمايل مي‌كنند كه وارد اين حيطه‌ها شوند و حتي برخي از آنها به كارهاي علوم پايه و سلولي ــ مولكولي علاقمند شده‌اند كه از لحاظ كارآفريني هم اهميت دارد.

آمادگي شبيه‌سازي گونه‌هاي وحشي در معرض انقراض را داريم

دكتر گورابي كه پيش از اين از آمادگي اين پژوهشكده براي شبيه سازي حيوانات وحشي در معرض انقراض خبر داده بود، در اين خصوص عنوان كرد: اگر مراكز و سازمان‌هاي ذيربط مثل سازمان حفاظت محيط زيست نسبت به حفظ گونه‌هاي جانوري از طريق شبيه سازي اعلام نياز كنند، آمادگي كمك را داريم كه البته شبيه سازي آنها خود تحقيقات جديد را طلب مي‌كند كه تجربه كمي در اين زمينه داريم، مثلا اين كه براي شبيه سازي از تخمك يك گونه مشابه گونه در حال انقراض استفاده كنيد و رحم جايگزين مناسبي براي هر حيوان در حال انقراض پيدا كنيد كه بايستي در طول تحقيق مشخص شود؛ البته برخي مخالف اين قبيل روش‌ها هستند كه بحث ديگري است، بايد منافع و مضررات اين كارها سنجيده شود و نمي‌توان يك علم را همين طور كنار گذاشت.

زمينه حفظ ذخاير ژنتيكي گونه‌هاي در معرض انقراض در كشور فراهم شود

وي در پاسخ به اين سوال كه آيا امكان احياي گونه‌هاي منقرض شده هم با اين تكنيك‌ها وجود دارد يا نه؟ گفت:اگر از گونه‌هاي منقرض شده سلول فريز شده وجود داشته باشد، اين امكان هست، ولي در كشور ما معمولا اين سلول‌ها وجود ندارد. اگر لااقل گونه‌هاي در معرض انقراض كشور را شناسايي و نمونه‌هايي از سلول‌هايي آنها را در بانك‌هاي سلولي نگهداري كنيم، شايد در آينده بتوان به نحوي اين گونه ها را در صورت انقراض احيا كرد.

حفظ ذخاير ژنتيكي گونه ميش قماشلو به همت محققان رويان

رييس پژوهشكده رويان جهاد دانشگاهي درباره نحوه نمونه گيري از گونه‌هاي در حال انقراض، اذعان كرد: براي اين كار فيبروبلاست‌هاي سلول‌هاي گوش حيوان را كشت مي‌دهيم و فريز مي‌كنيم كه براي مدت‌هاي طولاني قابل نگهداري است. ما در گذشته چنين تجربه‌اي را روي گونه «ميش قماشلو» كه در اصفهان وجود دارد طي قراردادي با سازمان حفاظت محيط زيست داشته‌ايم كه البته نه شبيه سازي و نه هيبريدگيري در مورد اين گونه نكرده ايم. در دور گذشته سازمان حفاظت محيط زيست فردي قرار دادي داشته كه درباره اين حيوان تحقيقاتي انجام دهد كه كاريوتايپ سلول‌هاي اين گونه را انجام داده و ذخاير ژنتيكي از آن تهيه كرده‌ايم.

وي اظهار داشت كه اين كار در مورد گونه‌هاي در معرض انقراض به طور كاملا روتين انجام مي‌شود و در ايران هم رويان و چه بسا ساير مراكز از جمله محيط زيست چنين امكاني را دارند، ولي موضوع اين است كه كه بايد اين كار انجام شود و ما صرفا از لحاظ علمي در اين زمينه اعلام آمادگي مي‌كنيم و براي ما تفاوتي نمي‌كند كه اين كار در رويان يا خارج رويان انجام شود.

ايده «پارك ژوراسيك» خارج از دنياي سينما محقق مي‌شود؟

دكتر گورابي در ادامه در پاسخ به اين سوال كه آيا از لحاظ علمي روزي امكان احياء گونه‌هاي بسيار قديمي مثل «ماموت‌ها» فراهم خواهد شد يا نه، توضيح داد: ممكن است كشورهايي كه منابع مالي بالايي دارند، بتوانند چنين كاري را بكنند، چون با وجود عدم دسترسي به سلول‌هاي زنده به هر حال متريال ژنتيكي آنها از سلول‌هاي مرده قابل دسترسي است، اما اين كه اين ايده چقدر عملي باشد، بحث ديگري است.

تحقيقات رويان در حوزه شبيه‌سازي درمان

وي در ادامه درباره فعاليت‌هاي پژوهشكده رويان در حوزه شبيه سازي درماني تصريح كرد: وقتي به فن‌آوري توليد جنين شبيه سازي شده رسيديم و از طرف ديگر توانستيم سلول‌هاي بنيادي را از درون جنين پنج روزه خارج كرده و در محيط آزمايشگاهي تكثير كنيم، مي‌شد اين كار را كرد كه اگر بيمار خاصي داريم كه مي‌خواهد پيوند سلولي مثلا براي كبدش دريافت كند،‌ در محيط آزمايشگاه هسته سلول فيبروبلاستي از فرد بيمار را درون يك تخمك انساني كه هسته آن خارج شده قرار دهيم و در نهايت جنيني خواهيم داشت كه اگر به درون رحم مادري منتقل و متولد شود، فردي به دنيا مي‌آيد كه شبيه بيمار خواهد بود، ولي در شبيه سازي درماني كار در همان روز پنجم كه جنين به مرحله بلاستويست مي‌رسد متوقف شده و سلول‌هاي بنيادي جنين شبيه‌سازي با همان روش‌ها و ابزارهاي خروج سلول‌ بنيادي از جنين‌هاي عادي خارج مي‌شود. سلول‌هاي بنيادي جنين حاصل از اين روش از لحاظ خصوصيت ژنتيكي مشابه سلول‌هاي بدن بيمار است حال اگر آن را مثلا به سلول‌هاي كبدي تمايز بدهند، سلول‌هاي كبدي خواهيم داشت كه كاملا مشابه سلول‌هاي بدن بيمار بوده و بدون پس زدن به بيمار قابل پيوند خواهد بود.

استفاده درماني از شبيه‌سازي درماني از لحاظ اخلاقي با ترديدهايي مواجه است

رييس پژوهشكده رويان جهاد دانشگاهي در عين حال اضافه كرد: اين روش مشكلاتي هم دارد از جمله اين كه بازدهي آن بسيار پايين است، يعني به تعداد جنين‌هاي بسيار زيادي نياز است و از طرف ديگر به تخمك انساني نياز دارد كه از نظر اخلاقي هنوز مجوز دريافت تخمك از اهدا كنندگان داوطلب حتي براي تحقيقات در اين زمينه را هم نداريم، چون به هر حال دريافت تخمك نيازمند مصرف داروهاي خاص و انجام جراحي است كه از نظر اخلاقي سوال‌هايي در اين زمينه مطرح است كه آيا اساسا مي‌توان از يك فرد به عنوان ابزاري براي درمان ديگري استفاده كرد يا نه؟ لذا وقتي سال 2007 دكتر شينيا ياماناكا ژاپني اعلام كرد كه مي‌تواند سلول‌هاي عادي بدن را از طريقي با انتقال ژن به سلول‌هاي بنيادي تبديل كند، اين روش شبيه سازي درماني تقريبا منسوخ شد و ما هم به تبع آن از همين روش توليد سلول‌هاي بنيادي القايي (IPS) استفاده كرديم.

استفاده از سلول‌هاي بنيادي القايي، جايگزيني مطمئن براي شبيه‌سازي درماني

وي خاطر نشان كرد: با اين روش مي‌توان براي درمان بيماران از خود آنها سلول‌ گرفت و آن را به سلول‌هاي بنيادي تبديل كرد، البته اين شيوه هنوز بازده پاييني داشته و روش زيادي مطمئن نيست، ولي به هر حال كارايي آن اثبات شده است.

رييس پژوهشكده رويان جهاد دانشگاهي تصريح كرد: در حال حاضر بخش زيادي از محققان سلول‌هاي بنيادي در دنيا در حال تحقيق در اين زمينه هستند تا روش ايمن و مطمئني براي توليد سلول‌هاي بنيادي از سلول‌هاي ديگر بدن پيدا كنند.

وي خاطر نشان كرد: يكي از سوال‌هاي مطرح در اين زمينه اين است كه كدام يك از سلولهاي بدن براي توليد سلول‌هاي بنيادي القايي مناسب تر هستند، ولي در حال حاضر عمدتا روي سلولهاي فيبروبلاست پوستي كار مي‌كنند كه دسترسي به آنها ساده تر است.

موفقيت محققان رويان از توليد سلول‌هاي بنيادي القايي از سلول‌هاي پوست

دكتر گورابي درباره روند فعاليت‌هاي پژوهشكده رويان در اين حوزه‌ تصريح كرد: در مرداد ماه سال 87 در نمايشگاه دستاوردهاي پژوهشي معاونت علمي رياست جمهوري نتايج موفقيت‌هاي خود در زمينه‌ سلول‌هاي بنيادي القايي را خدمت مقام معظم رهبري ارائه كرده و حتي نخستين سلول هاي گرفته شده به اين روش را به طور عملي زير ميكروسكوپ خدمت ايشان نمايش داديم و از آن مقطع به بعد همكاران ما كارهاي زيادي را در زمينه‌ بررسي سلول‌هاي بنيادي القايي طراحي كردند، از جمله اين كه از سلول‌هاي پوستي را از بيماران مختلف گرفته و به سلول‌هاي بنيادي القايي تمايز داده‌اند تا در مرحله بعد روي مكانيزم اين بيماري‌ها و موارد مشابه كار كنند.

وي خاطرنشان كرد: اين سلولها همچنين مي‌تواند منبع خوبي براي آزمايش داروهاي مختلف باشد، مثلا در بيماراني كه داروهاي خاصي را مصرف مي‌كنند مي‌توان سلول‌هاي بنيادي القايي آنها را توليد و داروها را روي اين سلول‌هاي بنيادي آزمايش و بهترين دوز دارو براي هر بيمار را مشخص كرد .

تلاش براي توليد سلول‌هاي خوني از سلول‌هاي IPS فردي با گروه خوني o بمبيي

گورابي ادامه داد: در راستاي اين تحقيقات از فردي كه گروه خوني بسيار نادر O بمبيي ــ با قابليت اهداي خون به افراد تمام گروههاي خوني ــ دارد دعوت كرديم كه از وي يك نمونه پوستي بگيريم و آن را به سلول‌هاي بنيادي القايي تبديل كرديم كه قصد داريم آنها را به سلول‌هاي خوني تبديل كنيم كه مقاله اي هم در همين زمينه در دست چاپ داريم.

رييس پژوهشكده رويان جهاد دانشگاهي خاطر نشان كرد: تبديل سلول‌هاي بنيادي به سلول‌هاي خوني هنوز به مرحله پيشرفته نرسيده و تحقيقات در اين زمينه در دنيا ادامه دارد و به موازات كار روي سلول‌هاي بنيادي جنيني براي سوق دادن آنها به سلول‌هاي خوني در زمينه‌ توليد سلولهاي خوني از سلول‌هاي بنيادي القايي هم به روش مشابه كار مي‌كنيم.

روياي توليد خون در آزمايشگاه محقق مي‌شود؟

به گفته وي، محققان دنيا تلاش دارد با توليد سلولهاي مختلف خوني در محيط آزمايشگاهي به نحوي مشكل كمبود خون براي انتقال را هم به نحوي حل كنند و بسياري از شركتهاي بزرگ تجاري هم در اين زمينه سرمايه‌گذاري‌ كرده‌اند.

سلول‌هاي بنيادي القايي، فصلي جديد در مطالعات دارويي

وي در ادامه در پاسخ به اين سوال خبرنگار ايسنا درباره مزاياي آزمايش داروهاي جديد بر روي سلول‌هاي بنيادي القايي نسبت به ساير روشها توضيح داد: در حال حاضر داروهاي ساخته شده ابتدا روي حيوانات آزمايشگاهي يا مدلهاي آزمايشگاهي (سلولي) تست شده و در نهايت روي افراد داوطلب در مراحل مختلف آزمايش مي‌شوند ، دارو تاييد شود ، ولي در مواردي دارويي كه روي نمونه حيوان هيچ گونه اثر سويي نداشته و كاملا هم مؤثر بوده در انسان عوارض سويي نشان داده، مثلا داروي تالادميد كه در گذشته به عنوان داروي خواب استفاده مي‌شد، اثرات سوئي در نوزادان مادر باردار مصرف كننده دارو در پي داشته است، سلول‌هاي بنيادي القايي مي‌توانند روش مطمئن تري براي بررسي اثرات سوء و مثبت داروها در اختيار داروسازان قرار دهد.

تعيين دوز اختصاصي داروها براي هر بيمار با سلول‌هاي بنيادي القايي

دكتر گورابي عنوان كرد: حتي داروهاي تاييد شده نيز روي افراد مختلف اثرات متفاوتي دارند و دوز مصرف آنها بر اساس شرايط بيمار متفاوت است كه مي‌توان از سلول‌هاي بنيادي القايي به عنوان ابزاري براي بررسي اين امر استفاده كرد، ما اين روش را در كشور در اختيار داريم و مي‌توانيم آن را در پروژه‌هاي مشترك در اختيار شركتهاي دارويي و همچنين محققاني كه روي مكانيزم بيماريهاي مختلف يا ژن درماني كار مي‌كنند، قرار دهيم.

امكان سلول‌درماني بيماري‌هاي ژنتيكي با سلول‌هاي بنيادي القايي

وي با اشاره به مقالات و گزارشات مربوط به انجام چنين تحقيقاتي در خارج كشور ‌اضافه كرد: آخرين گزارش در اين زمينه كه در نيچر چاپ شده مربوط به يك گروه اسپانيايي ــ آمريكايي است كه در زمينه‌ نوعي آنومي انجام شده به اين صورت كه از يك بيمار نمونه سلولي گرفته و پس از اصلاح آن با ژن درماني به سلول‌هاي بنيادي القايي تبديل كرده‌اند كه اميدوارند از اين روش بتوان در ژن درماني بيماريهاي ژنتيكي خصوصا بيماريهاي تك ژني از طريق جايگزني سلول‌هاي سالم استفاده كرد.

گورابي تصريح كرد: اينها نمونه هايي از ثمرات بالقوه سلول‌هاي بنيادي القايي است كه زمينه گسترده اي براي تحقيقات در كشور باز مي‌كند كه اميدواريم دانشگاه‌ها و مراكز تحقيقاتي ديگر هم در اين عرصه وارد شوند. پژوهشكده رويان طي يك سال و نيم گذشته فعاليت‌هاي خوبي خصوصا در زمينه‌ سلول‌هاي بنيادي القايي انجام داده، ‌كما اين كه همان روشهايي را كه قبلا در زمينه‌ سلول‌هاي بنيادي جنيني انسان و موش كار مي‌كرديم را ادامه داده‌ايم و تلاش داريم اين تحقيقات را تا رسيدن به مرحله درمان به ويژه با سلول‌هاي بنيادي بالغ بيماريهاي انساني ادامه دهيم.

رييس پژوهشكده رويان جهاد دانشگاهي تاكيد كرد: در همين زمينه در دي ماه سال گذشته همزمان با سالگرد درگذشت دكتر كاظمي توانستيم مركز سلول درماني رويان را افتتاح كنيم كه هم كارآزمايي‌هاي باليني طرح‌هاي انساني را با رعايت همه اصول اخلاقي و پزشكي انجام مي‌دهيم و هم روشهايي نظير درمان بيماري ويتيليگو و .... را كه به نتيجه رسيده به بيماران ارائه مي‌كنيم.

وي خاطر نشان كرد: طرحهايي كه در زمينه‌ سلول درماني به فاز تحقيق انساني رسيده يكي ترميم ضايعات «كبد» است و ديگري ترميم ضايعات «قلبي» با استفاده از سلول‌هاي بنيادي بزرگسال ترميم (بهبود) سيستم خون‌رساني به اندامهاي تحتاني در افرادي كه در اثر نرسيدن خون به اندامهاي تحتاني در معرض قطع پا هستند، است. در زمينه‌ غضروف و استخوان هم كارهايي را كه روي مدل‌هاي حيواني نتايج خوبي داشته را روي انسان شروع كرده‌ايم و در زمينه‌ ترميم سوختگي‌هاي قرنيه هم پيشرفت‌هاي خوبي داشته‌ايم به طوري كه از فاز تحقيقات صرف گذشته و مي‌توانيم ارائه خدمات بدهيم.

دكتر گورابي ادامه داد: در مورد ترميم ضايعات قلبي صرفا كار پژوهشي انجام شده و از بيماران داوطلب هزينه‌اي دريافت نمي‌شود.

كمبود فضاي فيزيكي مانع از توسعه فعاليت‌هاي پژوهشكده شده است

وي در ادامه درباره وضعيت فعلي بودجه پژوهشكده رويان با توجه به گلايه هايي كه سال گذشته درباره كمبود اعتبارات مطرح مي‌شد، اذعان كرد: در حال حاضر وضعيت مالي بهتري داريم و كمكهاي آخر سال گذشته دولت بخشي از معضلات ما را رفع كرده و اگر چه هنوز مشكل كمبود فضاي فيزيكي را داريم كه اميدواريم در اين زمينه حمايت لازم را دريافت كنيم، ما مي‌توانيم خود را در فضاي فعلي محدود كرده و كارهايمان را گسترش ندهيم كه به هر حال لطمه‌اي به اين بخش از تحقيقات علمي كشور است كه توانسته وجهه اي بين‌المللي پيدا كند به طوري كه اخيرا در كنفرانس بين‌المللي سلول‌هاي بنيادي در اسپانيا به عينه شاهد بوديم كه دنيا روي تحقيقات ايران در اين زمينه حساب مي‌كند و با تعجب و هيجان درباره فعاليتهاي محققان ايراني روي سلول‌هاي بنيادي سوال مي‌كردند و در نمايشگاه جانبي كنگره هم دانشمند‌ان برجسته دنيا از غرفه ما بازديد كردند. رويان امروز يك مركز علمي شناخته شده در دنياست و بايد به پژوهشكده كمك كرد كه به روش‌هاي مختلف بتوان فضاي مناسب كار را ايجاد كرد كه هم به پيشرفت علمي كشور كمك مي‌كند و هم اشتغالزايي براي دانش‌آموختگان دانشگاه‌ها است و با توجه به كاربردهاي درماني تحقيقات رويان، اين امر نوعي سرمايه‌گذاري‌ نيز به شمار مي رود و زمينه اي براي جذب بيماران از كشورهاي خارجي و انتقال فن‌آوري ها است.

رييس پژوهشكده رويان جهاد دانشگاهي عنوان كرد: در اين راستا دولت قول مساعدي براي اختصاص زمين مناسب به پژوهشكده به منظور احداث مجموعه كاملتري نسبت به مجموعه فعلي را داده كه بتوانيم بخش تحقيقات سلول‌هاي بنيادي پژوهشكده را به آنجا منتقل كنيم كه در صورت تامين زمين و اعتبارات لازم سه، چهار سال زمان مي‌برد. در كنار همين مجموعه فعلي هم با بودجه فراهم شده سعي كرديم تعدادي از ساختمانهاي مسكوني اطراف را هم خريداري كنيم كه متاسفانه شهرداري در خصوص به كارگيري ساختمانهاي مسكوني براي فعاليت تحقيقاتي به خوبي موضوع را درك نكرده و مشكلاتي براي ما ايجاد شده از جمله براي بانك خون بند ناف پژوهشكده كه در حال احداث ساختماني براي پيوستن اين بانك به بانكهاي معتبر جهان هستيم، ناچار شديم كار را تعطيل كنيم.

وي ابراز اميدواري كرد كه شهرداري تهران و ساير بخش‌ها با توجه به جايگاه علمي بين‌المللي پژوهشكده و ثمرات فعاليتهاي پژوهشي و درماني آن با حمايت از پژوهشكده در جهت رشد و توسعه علمي و تحقيقاتي كشور گام‌هاي مؤثرتري بردارند.

ارتقاي پژوهشكده به پژوهشگاه و ايجاد سه مركز مستقل خدمات تخصصي

دكتر گورابي در ادامه درباره فعاليتهاي پژوهشكده رويان در حوزه درمان ناباروري، اظهار كرد: طي بازديد وزير علوم از پژوهشكده در سال جاري قول مساعد براي ارتقاي رويان به پژوهشگاه داده شده كه در اين راستا سه پژوهشكده زيست فن‌آوري دامي ــ فعاليتهايي كه در پايگاه اصفهان انجام مي‌شود ــ پژوهشكده سلول‌هاي بنيادي و پژوهشكده پزشكي توليدمثل تعريف شده كه هر يك داراي مركز خدمات تخصصي مجزا خواهند بود و تلاش داريم نتايج تحقيقات خود را از طريق اين مراكز به مردم ارائه دهيم. با توجه به سابقه 17، 18 ساله در زمينه‌ درمان ناباروري، دستاوردهاي بسيار خوبي در زمينه‌ تحقيقات و درمان داشته‌ايم و سعي كرده‌ايم تمام روشهاي جديد موجود در دنيا را ابتدا در بخش تحقيقات استفاده و به مرحله درمان برسانيم كه به جرات مي‌توان گفت تقريبا نزديك به تمام روش هاي درمان ناباروري در پژوهشكده رويان و همچنين ساير مراكز درمان ناباروري در كشور قابل ارائه است و نيازي به اعزام بيماران به خارج نيست.

پيشگيري از تولد نوزادان مبتلا به تالاسمي با تشخيص قبل از لانه‌گزيني

وي تصريح كرد: در اين راستا توانسته ايم در زمينه‌ روش‌هاي ژنتيكي تشخيص قبل از لانه گزيني (PGD) كه از نزديك به پنج سال پيش به شكل سلولي كار را شروع كرده بوديم به شكل مولكولي هم در تشيخص بيماريهاي ژنتيكي تك ژني، كار را در مرحله آزمايشگاهي «ست آپ» كنيم و در مورد بيماري‌هايي مثل تالاسمي كه زوجين ممكن است مشكل ناباروري نداشته باشند، به منظور پيشگيري از تولد نوزادان مبتلاء به تالاسمي ماژور و بيماريهاي مشابه جنين‌ها را تست كرده و جنين ‌هاي سالم را تشخيص داده و منتقل كنيم.ح/الف