در کارگاه تخصصی ادبی « بررسی سبک خراسانی در شعر فارسی » عنوان شد :
شعر سبک خراسانی سرشارازمضمون های غنایی و وصف طبیعت است
ششمین کارگاه تخصصی دانشجویی شعر و ادبیات با عنوان « بررسی سبک خراسانی در شعر فارسی » با حضور شاعران و کارشناسان ادبیات فارسی از سوی کانون ادبی معاونت فرهنگی جهاد دانشگاهی واحد تربیت معلم در سالن شماره 5 دانشگاه تربیت معلم برگزار شد .
به گزارش روابط عمومی جهاد دانشگاهی واحد تربیت معلم ، عفت کاظمی ، دبیر کانون شعرو ادب معاونت فرهنگی جهاد دانشگاهی واحد تربیت معلم در این کارگاه به بررسی و تشریح سبک خراسانی در شعر فارسی پرداخت و گفت : « سبک خراسانی ، مجموعه خصوصیاتی است که در شعر فارسی دری از نخستین دوره پیدایش آن ، یعنی از اواسط قرن سوم تا اوایل قرن ششم به وجود آمد . حوزه گسترش این سبک سیستان ، خراسان بزرگ یعنی خراسان کنونی ایران و سراسر افغانستان و تمامی ماوراءالنهر ( شامل جمهوری های ترکمنستان ، ازبکستان ، تاجیکستان و قرقیزستان امروزی و چندین سرزمین دیگر ) و به طور کلی نواحی شرقی ایران است که اولین جنبش های استقلال طلبانه ایران بعد از اسلام از آنجا شروع شد و با تأسیس سلسله صفاریان (247-298ق) استقلال آن ها رسمیت یافت . »
کاظمی در ادامه افزود : « از این تاریخ به بعد است که شعر فارسی ، با ظهور شاعرانی که اکثرا" از همان نواحی شرقی برخاسته اند و در دربارهای حاکم بر آن دیار ، نشو و نما یافته اند ، راه رشد و تکامل می پیماید و به علت برخورداری از اوضاع و احوال واحد و محل رشد و نمو مشترک ، واجد خصوصیاتی می شود که سبک خراسانی نام می گیرد . »
دبیر کانون شعرو ادب معاونت فرهنگی جهاد دانشگاهی واحد تربیت معلم در ادامه کارگاه به تشریح ویژگیهای این سبک پرداخت و اظهار داشت : « اولین مشخصه سبک خراسانی ، کهنگی زبان است ، چه از نظر واژه ها و چه از نظر ساختمان نحوی .بسیاری از واژه هایی که در اشعار این دوره به کار رفته است ، واژه های اصیل فارسی رایج در نواحی شرقی ایران بوده که بعدها متروک و فراموش شده است و از نظر نحوی ، کاربردهایی از قبیل شرطی و استمراری و آوردن دو حرف اضافه قبل و بعد از مفعول صریح و نظایر آن که همه از اختصاصات زبان این دوره است ، در شعر دوره سامانیان (361-389ق) بیشتر به چشم می خورد ، اما به تدریج این خصوصیات کم و کمتر می شود و با آمیختن زبان فارسی با زبان عربی ، واژه ها و اصطلاحات کهنه از بین می رود . این تحول زبان ، هرچه به اواخر قرن پنجم نزدیک تر می شویم محسوس تر است . »
وی خاطر نشان کرد : « از نظر وزن نیز ، اشعار دوره اولیه این سبک ، با خصوصیت عدم تطابق واژه های فارسی بــــا وزن های عروضی مشخص می شود . بسیار اتفاق می افتد که برای رعایت وزن ، بعضی حروف غیر مشدد با تشدید یا برعکس ، حروف مشدد بدون تشدید خوانده می شود . بسیاری از وزن هایی که شاعران این دوره انتخاب کرده اند ، بعدها توسط شاعران دیگر به کار نرفته است و در اصطلاح به بحرهای نامطبوع معروف شده اند یکی از علل وجود همین وزن ها در شعر سبک خراسانی همراه بودن شعر با موسیقی است که خواندن اشعار را به هر وزن ممکن می کند .»
کاظمی افزود : « وجه تشخیص سبک خراسانی ، سادگی زبان و شیوه صریح و روشن بیان در توصیف های ساده از احساسات شخصی و مضمون های غنایی و وصف طبیعت است . در حقیقت می توان شعر سبک خراسانی را شعر طبیعت نامید . چون شاعران این دوره به توصیف طبیعت علاقه بسیار داشتند . این توصیف ها ، نشانه تماس مستقیم شاعر با اشیاء و اجزاء طبیعت است .تصویرهای خیالی که این شاعران به کار می برند ، بسیار ساده و اغلب از نوع تشبیه است . تنها در اواخر قرن پنجم است که بعضی از شاعران از جمله عسجدی ( متوفی نیمه اول قرن پنجم ) و غضایری رازی ( اوایل قرن پنجم ) و امیر معزی با اقتباس از شاعران دیگر ، تصویرهای خیالی ساخته اند که بیشتر جنبه عقلانی دارد و از اصالت به دور است .»
دبیر کانون شعرو ادب معاونت فرهنگی جهاد دانشگاهی واحد تربیت معلم در ادامه اظهار داشت : « از میان قالبهای شعر سنتی فارسی، قصیده بیش از همه مورد توجه شاعران این سبک بوده است که شاعرانی از قبیل رودکی (متوفی329ق) فرخی منوچهری و عنصری آن را به مدح و کسانی چون ناصرخسرو قبادیانی (متوفی481ق) و کسایی مروزی به مسائل فلسفی و اخلاقی اختصاص داده اند ، سرودن مثنوی های حماسی و غنایی نیز در میان شاعران پیرو سبک خراسانی بسیار معمول بوده است . شاهنامه فردوسی و ویس و ورامین فخرالدین اسعد گرگانی از این نوع اند . »
کاظمی افزود : « با آن که از اواخر قرن پنجم به بعد ، سبک عراقی در آثار بعضی از شاعران شکل گرفت و تا اواخر قرن هشتم سبک مسلط بر شعر فارسی بود ، اما بعضی از شاعران ، تا اواسط قرن ششم و هفتم همچنان سرودن شعر به سبک خراسانی را ادامه دادند . از این گروهند ، قطران تبریزی،عمعق بخارایی ،مختاری غزنوی ،ابر ترمذی و سوزنی سمرقندی . »
دبیر کانون شعرو ادب معاونت فرهنگی جهاد دانشگاهی واحد تربیت معلم در پایان گفت : « در اولین کوشش هایی که برای تفکیک و جداسازی سبک های شعر فارسی انجام گرفت ، هواداران نهضت بازگشت ادبی اصطلاح سبک ترکستانی را برای اختصاصات سبک خراسانی برگزیدند، اما پس از چندی اصطلاح سبک خراسانی جایگزین آن شد ، با اینهمه بعضی از ادیبان متأخر ،ویژگی های سبکی این دوره را به دو گروه ترکستانی و خراسانی تفکیک و نامگذاری کرده اند ، به این معنی که سبک شاعران دوره سامانیان را که به نسبت خام تر و ساده تر و کهنه تر است ، سبک ترکستانی نامیده اند و اصطلاح سبک خراسانی را به شیوه شاعران دوره غزنوی ( 366- 583ق) و اوایل دوره سلجوقی (429-700ق) اطلاق کرده اند که با حفظ خصوصیات سبک ترکستانی ، از بسیاری جهات ، از جمله زبان ، از پختگی بیشتری برخوردار است . »
٠٨:١٥ ١٥/٠٩/١٣٨٤