نشست تخصصی وضعيت ترجمه‌های قرآن در كشور برگزار شد نشست بررسی وضعيت ترجمه‌های قرآن كريم در كشور، صبح امروز (29 آبان) با مشاركت سازمان انتشارات جهاد دانشگاهی و سازمان فعاليت‌های قرآنی دانشجويان در محل معاونت فرهنگی جهاد دانشگاهی و با حضور مترجمان و پژوهشگران قرآن كريم از جمله «مسعود انصاری»، «ابوالفضل بهرام‌پور»، «ابوالقاسم امامی»، «حسين استادولی» و «احمد حاجی‌شريف»، معاون آموزش و پژوهش سازمان دارالقرآن كريم به مناسبت هجدهمين دوره هفته كتاب برگزار شد. «مسعود انصاری»، در اين نشست ،از تدوين نظريه در زمينه ترجمه قرآن كريم به عنوان نكته‌ای اساسی در اين حوزه ياد كرد كه مورد غفلت واقع شده است.

 به گزارش روابط عمومي سازمان انتشارات جهاد دانشگاهي به نقل از خبرگزاری قرآنی ايران (ايكنا)، «مسعود انصاری»، مترجم و پژوهشگر قرآن كريم، در اين نشست اظهار كرد: بنيادی‌ترين و اصلی‌ترين موضوع در ترجمه قرآن كريم برای فارسی‌زبانان كه اساسی است، ولی مغفول مانده است، اين است كه پيش از ترجمه قرآن به نظريه ترجمه نياز داريم. پس از پيروزی انقلاب اسلامی ترجمه‌های متعددی از قرآن پديد آمد وی با اشاره به اين كه طی سی سال گذشته و پس از پيروزی انقلاب اسلامی ترجمه‌های متعددی با تلاش مترجمان پديد آمده است، افزود: تلاش مترجمان، پژوهش‌های انجام شده در اين باره، جايگاه قابل قبولی دارند.

 انصاری با بيان اين كه از يك ذهن برنمی‌آيد كه به نظريه‌پردازی ترجمه قرآن بپردازد، گفت: بايد بررسی شود، مترجمانی كه قرآن را مطالعه و به پژوهش‌های قرآن كريم توجه كرده‌اند، بر چه اساس و اسلوبی به اين كار پرداخته‌اند و بررسی اين موضوع حائز اهميت است. وی با بيان اين كه بايد حدود و مرزهای انتظار از ترجمه قرآن كريم را تعيين و مشخص كنيم، ادامه داد: متن قرآن شكوهمند است و اين شكوه و جلال هنگامی كه مترجم قلم به دست می‌گيرد بايد درك شود. انصاری با بيان اين‌كه پيام الهی بايد رسانده شود و بر اين اساس از ترجمه گريزی نيست، خواستار توجه قرآن‌پژوهان به اين موضوع شد و گفت: تدوين نظريه قرآن كريم بسيار مهم است كه بايد به صورت گروهی انجام شود. «محمد سلگی»، مسئول انتشارات جهاد دانشگاهی در اين نشست، با يادآوری اين كه قرآن كتاب اعظم است، گفت: با توجه به جايگاه عظيم قرآن كريم، نشستی برای بررسی ترجمه‌های قرآن كريم در نظر گرفتيم تا به نتايج مطلوبی در اين عرصه دست پيدا كنيم.

 در اين نشست قصد داريم ميزان مثمرثمر بودن ترجمه‌ها را مورد بررسی قرار دهيم. مرزهای قرآن بايد مشخص شوند بايد حدود و مرزهای انتظار از ترجمه قرآن كريم را تعيين و مشخص كنيم. همچنين متن قرآن شكوهمند است و اين شكوه و جلال هنگامی كه مترجم قلم به دست می‌گيرد بايد درك شود وی با اشاره به اين كه ترجمه قرآن كريم سبب افزايش درك افراد از اين كتاب آسمانی می‌شود، افزود: مطرح شدن اين نشست در ستاد هفته كتاب با استقبال مسئولان مواجه شده كه با همراهی سازمان فعاليت‌های قرآنی بايد ادامه پيدا كند. «حسين استادولی»، مترجم قرآن، نيز در اين نشست با اشاره به اين كه اصلی‌ترين مساله ترجمه قرآن را شناخت هدف ترجمه می‌داند، اظهار كرد: اين هدف در قلم، نوع بيان ترجمه نسبت به آيات قرآن و شكل‌گيری تفسير آن تاثير دارد. مترجم قرآن بايد به زبان مقصد احاطه داشته باشد وی با بيان اين مطلب ادامه داد: هدف از ترجمه قرآن كريم پيام‌رسانی به بندگان خداوند است. بر اين اساس مترجم بايد به زبان مقصد احاطه داشته باشد و با زبان عرف و عموم مردم نيز آشنا باشد. حسين استادولی ـ مترجم قرآن استادولی به ترجمه «ميبدی» اشاره كرد و گفت: اين ترجمه اگر چه مطلوب است و از زبان ادبی كمك گرفته است، ولی برای عموم مردم مناسب نيست.

 اين مترجم قرآن در ادامه اظهار كرد: بيان عين ترجمه متن در پيام‌رسانی كفايت نمی‌كند، حتی اگر اين ترجمه دقيق و روان باشد، بلكه بايد با شرح و توضيحاتی همراه شود تا مخاطب متوجه مفهوم آيات قرآن شود. به گفته وی، بسياری از آيات قرآن نيازمند توضيح هستند. برای مثال ضماير بايد بررسی شوند و توضيح داده شود كه به چه كسی يا چه مفهومی باز می‌گردد. مترجم زمانی می‌توند با مخاطب ارتباط برقرار كند كه هدف از ترجمه را درك كرده باشد و با زبان عموم مردم به تفسير و تبيين بپردازد. «ابوالقاسم امامی»، پژوهشگر و مترجم قرآن كريم، ادامه اين نشست را پی گرفت و با بيان اين كه قرآن كتاب آسمانی مسلمانان جهان است، به طرح اين سوال پرداخت كه آيا قرآن مخاطب دارد و اگر عرب‌ها مخاطبان قرآن هستند، آيا غيرعرب نيز مخاطب قرآن است؟ وی با پاسخ مثبت به سوالی كه مطرح كرده بود، ادامه داد: در بيان ارزش و اهميت متن قرآن كريم، همه می‌دانند كه در طول تاريخ چه ميزان كتاب نوشته شده و تفاسير متعددی به زبان‌های مختلف پديد آمده است. امامی از روايت حضرت رسول(ص) مبنی بر اين كه جز قرآن چيزی ننويسيد كمك گرفت و اظهار كرد: با طرح اين مطلب به نوعی سوء تفاهم دچار می‌شويم و آن اين كه اگر در مخاطب بودن هم‌پايه عرب‌ها هستيم، بايد در باقی احكام نيز مانند آنان باشيم. وی ادامه داد: بدون توضيح، بسياری از معانی آيات قرآن مفهوم نيستند؛ زيرا قرآن شأن نزول دارد و بايد توضيح داد كه شأن نزول آيات درباره چه موضوعی، چه شخصی، چه رفتار اجتماعی و ... بوده است.

 ارائه توضيحات در خارج از معانی آيات اگر لازم است برای درك قرآن توضيحی ارائه شود، اين توضيح نبايد در ميانه سخن خدا بيان شود يعنی در بيرون از روند متن و كلام خدا، تا ارج ساختار كلام‌الله پاس داشته شود و از سوی ديگر نياز به توضيح در جای ديگری از همين كتاب مثلاً پاورقی و تفاسير فراهم شود به گفته امامی، توضيحاتی كه در دوره‌های تفسير قرآن و جلدهای متفاوت ارائه شده است، بيانگر فراوانی توضيحاتی است كه صفحات شمار فراوان اين تفاسير را به خود اختصاص داده است و بايد مطرح شود. اين مترجم قرآن ادامه داد: اگر لازم است برای درك قرآن توضيحی ارائه شود، اين توضيح بايد در ميانه سخن خدا بيان نشود يعنی در بيرون از روند متن و كلام خدا، تا ارج ساختار كلام‌الله پاس داشته شود و از سوی ديگر نياز به توضيح در جای ديگری از همين كتاب مثلاً پاورقی و تفاسير فراهم شود. هر زبانی نيازمند ترجمه واحدی است امامی با بيان اين كه بايد ترجمه در تفاسير، ضميمه و پاورقی، پا به پای قرآن باشد، اظهار كرد: ترجمه پا به پا بسيار دشوار است پس ابتدا بايد ترجمه انجام شود، سپس به ارائه توضيح پرداخت. وی با اشاره به اين كه قرآن واحد است، تأكيد كرد: بايد برای هر زبانی نيز ترجمه‌ای واحد داشته باشيم. اگر ترجمه پايه ثابت داشته باشد و از بنيان محكم برخوردار باشد، تاثير مهمی بر جای می‌گذارد. امامی با اشاره به اين كه برای متوليان خودانگيخته نقش چندانی قائل نيست، گفت: در عربی متن واحد است و بايد اين مسئوليت را پذيرفت كه مسلمانان عربی، هندی، اندونزيايی و ...، در زمانی كه همه موضوعات روی حساب و كتاب انجام می‌شود، بر اساس حساب و كتاب انجام شود تا ترجمه واحد داشته باشيم. «ابوالفضل بهرام‌پور» نيز در ادامه اين نشست گفت: منكران درباره شأن نزول قرآن ايراداتی را وارد كرده‌ و گفته‌اند كه كلاس ادب قرآن پايين است؛ زيرا درباره مگس، پشه و ... سخن گفته است. وی به فرموده خداوند تعالی در اين باره با ذكر آيه‌ای افزود: از جمله نكاتی كه خداوند بر آن تأكيد كرده‌اند و بايد مورد توجه فارسی‌زبانان قرار گيرد، اين است كه نبايد از كلمات نامفهوم استفاده كرد. بهرام‌پور ترجمه منظوم را فعاليتی هنری برشمرد كه مترجم بايد در كنار دانستن علم ترجمه و ادبيات عرب، از هنر شعر نيز برخوردار باشد. وی تصريح كرد: سياست مترجمان در ترجمه بايد اين باشد كه به مفهوم‌گويی و شفاف‌گويی با ادبيات عامه بپردازند و به عبارتی قرآن را به زبان آسان برای مردم بيان كنند.

بهرام‌پور با تأكيد بر اين كه هيچ شرطی برای نحوه ترجمه به ميزان دانستن هدف انتقال پيام نيست، گفت: با ترجمه قرآن برای كودكان موافق نيستم، زيرا مخاطب قرآن مكلفان هستند و كودكان افرادی هستند كه هنوز به سن تكليف نرسيده‌اند. با ترجمه برای اين مقطع سنی، سطح قرآن را كاهش داده‌ايم. اين مترجم با اشاره به اين كه بيان روايات و احاديث برای كودكان اشكالی ندارد، ادامه داد: شرط نخست در ترجمه آيات قرآن اين است كه مترجم به ادبيات عرب تسلط داشته باشد. همچنين دانستن زبانی كه به آن ترجمه می‌شود نيز حائز اهميت است. وی تأكيد كرد: مترجم بايد اهل عمل و طهارت نفس باشد و بنابراين اگر فرد ادبيات شناس و حافظ شناس باشد، دليل نمی‌شود كه به ترجمه قرآن بپردازد، بلكه مترجم بايد مسلط به ترجمه، تفسير و آيات قرآن باشد تا بتواند قرآن را ترجمه كند. بايد سياست ترجمه قرآن را به سوی ترجمه آسان ببريم بهرام‌پور استفاده از «گيومه»، «پرانتز» و ... را در كنار ترجمه قرآن كريم سبب مفهوم كردن معنای آيات قرآن داسنت و افزود: بايد سياست ترجمه قرآن را به سوی ترجمه آسان ببريم. وی همچنين از روندی كه آموزش و پرورش برای ترجمه قرآن در مدارس راه‌اندازی كرده است گلايه كرد و گفت: نمی‌توان قرآن را طوری بيان كرد كه كودكان نيز از آن لذت ببرند و همين موضوع انگيزه‌ روجوع به متن را از آنان می‌گيرد. «احمد حاجی‌شريف»، معاون آموزش و پژوهش سازمان دارالقرآن كريم نيز با بيان اين كه 108 مجوز ترجمه متن عربی قرآن تاكنون داده شده است، افزود: از اين شمار 18 ترجمه خارجی و 90 ترجمه نيز به زبان فارسی بوده است.

 وی با اشاره به اين كه مترجم بايد دارای ويژگی‌هايی باشد، ادامه داد: گاه ديده می‌شود كه برخی مترجمان حتی زبان مبدأ را هم نمی‌دانند و از قرآن كريم به چند زبان نيز ترجمه‌هايی را ارائه كرده‌اند. حاجی‌شريف اظهار كرد: بايد چارچوبی تعيين شود كه هر فردی دست به ترجمه قرآن نزند. بر اين اساس در سازمان دارالقرآن كريم تصميماتی گرفته شده است كه با گردآوری مترجمان زبده قرآن برای ارائه ترجمه واحدی از قرآن اقدام كند.

 وی از ترجمه «مهدی الهی قمشه‌ای» كه مربوط به 50 سال پيش است ياد كرد و گفت: قرآن‌هايی كه از مترجمان حاضر در جلسه به جز «ابوالفضل بهرام‌پور» تاكنون به چاپ رسيده است، بيش از 20 هزار جلد نيست و بايد به اين حوزه توجه بيشتری شود. حاجی‌شريف در پايان اظهار كرد: مدت دو سال است كه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی متولی بررسی ترجمه‌های قرآن كريم شده است، ولی ظاهراً بررسی‌هايی كه انجام می‌شود به ترجمه‌های جديد مربوط است و ترجمه‌های پيشين بررسی نمی‌شود.الف/ر