نشست « راهكارهاي افزايش مطالعه » برگزار شد
سومين نشست از سلسله نشستهاي تخصصي كتاب با موضوع « راهكارهاي افزايش مطالعه » روز سه شنبه 29 آذر ماه در معاونت فرهنگي جهاددانشگاهي برگزار شد.
به گزارش روابط عمومي سازمان انتشارات نشست «راهكارهاي افزايش مطالعه» از سلسله نشستهاي حوزه نشر كه از سوي سازمان انتشارات جهاد دانشگاهي برگزار مي‌شود، با ارائه‌ي آماري از سرانه‌ي مطالعه‌ي كشور و كتاب‌هاي چاپ‌شده در سال‌هاي اخير آغاز شد. همچنين آماري از تعداد كتاب‌فروشي‌ها، ناشران و توزيع‌كنندگان كتاب در كشور ارائه شد.
در ادامه، غلامعلي جهاني مقدم - مدرس دانشگاه و مدير طرح كتاب مسافر - درباره راهكارهاي افزايش مطالعه، گفت: بررسي راهكارهاي افزايش مطالعه با بررسي مشكلات كتاب‌خواني ارتباط دارد.
من ابتدا به اين مشكلات نگاهي مي‌كنم؛ از نظر من پنج عامل به نظر مي‌رسد كه اگر اين عوامل خوب بررسي شود، به نتايج خوبي مي‌رسيم. يكي از اين عوامل مي‌تواند خانواده باشد. اگر پدر و مادر اهل مطالعه نباشند، كودك اهل مطالعه نمي‌شود؛ چون عادت به مطالعه در كودكي در او ايجاد نشده است. عامل فرهنگي عامل بعدي است؛ چينش آموزش ما به گونه‌اي است كه فرد را درگير مطالعه نمي‌كند. همچنين عامل اجتماعي هم مهم است؛ خانواده‌اي كه دغدغه‌ي معيشتي دارند، فرصت مطالعه براي آن‌ها باقي نمي‌ماند. عامل چهارم، پديده‌هاي جديدي چون اينترنت و سينماست. اينترنت هم مي‌تواند به مطالعه كمك كند و هم بازدارنده باشد.عامل بعدي هم مشكلات نشر كتاب است كه بالا بودن قيمت كتاب، پايين بودن كيفيت نشر كتاب و يك‌سو‌نگري دولتي مؤثر است كه گاه به يك موضوع آن‌چنان توجه مي‌شود كه ساير موضوعات فراموش مي‌شوند. مسأله‌ي سانسور هم اهميت دارد كه در كاهش مطالعه اثر بسيار مستقيم دارد. عامل آخر، بي‌توجهي به نشر ديجيتال است كه اين امر مي‌تواند به مطالعه كمك بسياري كند؛ خصوصا در ميان نسل جوان.
در ادامه اين نشست، حميد رحماني - كارشناس ارشد امور كتاب وزارت ارشاد - با اشاره به چرخه‌ي كتاب‌خواني گفت: پديدآورنده، ناشر و خواننده سه عضو چرخه‌ي مطالعه هستند كه هر كدام از اين سه عضو اين چرخه مي‌توانند دچار مشكل باشند. او سپس مباحث مؤثر در اين سه عضو را تيتروار مرور كرد.
همچنين محمد سلگي - رييس سازمان انتشارات جهاد دانشگاهي- به مقايسه‌ي آمارهاي مطالعه در سال‌هاي اخير پرداخت و گفت: عوامل بسياري چون مباحث روانشناسي در كتاب‌خواني مطرح است. كتاب‌خواني عادت است و مانند بقيه‌ي مهارت‌ها آموخته مي‌شود و اگر كسي آموخت كتاب بخواند، اين موضوع را دنبال مي‌كند. بحث اثر مطالعه نيز بحث مهمي است.
در ادامه، جهاني مقدم با اشاره به اهميت خانواده در ترويج كتاب‌خواني گفت: شكل‌گيري بحث مطالعه در يك فرد به خانواده بستگي زيادي دارد. اين‌كه كتاب چقدر در خانواده وجود دارد و افراد خانواده به خواندن گرايش دارند، در كتاب‌خواني مؤثر است. گاه گفته مي‌شود خانواده اهل مطالعه‌اند و فرزندان نيستند؛ در اين صورت، بايد تلاش كرد تا مشاركت فرزندان بيش‌تر شود و فرزندان به كتاب جذاب شوند.
او افزود: برخي مسائل دست ما نيست. چطور مي‌شود با پديده‌ي اينترنت و سينما مبارزه كرد. مشكلات اقتصادي و اجتماعي وجود دارند و افراد توان خريد كتاب و فرصت مطالعه ندارند. اين‌ها از دست ما خارج است و هرچه به آن‌ها بپردازيم، از ما كاري برنمي‌آيد. بحثي كه ما مي‌توانيم درباره‌اش بحث كنيم، خانواده ما، پديده‌هاي نوين و مشكلات نشر است.
اين فعال عرضه نشر و كتاب همچنين گفت: اينترنت مي‌تواند هم عامل ياري‌كننده باشد و هم عامل بازدارند. نوع فيلم‌هاي سينمايي كه در بازار ما هست، چه مجاز و چه غيرمجاز، تعداد زيادي از آن‌ها برگرفته از رمان است. براي مثال، فيلم «بينوايان» هم مي‌تواند بازدارنده‌ي ما از خواندن رمان «بينوايان» باشد و هم مشوق ما باشد به خواندن. اگر بتوانيم سينما و كتابسرا به هم نزديك كنيم، برد كرده‌ايم. اينترنت هم به همين صورت است. اكنون افراد زمان زيادي را در اينترنت مي‌گذرانند، حالا اگر بياييم سايت‌هاي كتاب را افزايش دهيم و كتابخانه‌هاي مكتوب را به فضاي مجازي ببريم، مي‌توانيم موفق باشيم. جا دارد ناشران اجازه دهند كتاب‌هاي‌شان وارد عرصه‌ي الكترونيك شود.
او درباره‌ي مطالعه‌ي نابينايان نيز عنوان كرد: ما نابينايان بسياري در كشور داريم كه اين‌ها درگير در مطالعه نيستند. ما تلاش كرديم با كمك بهزيستي، نشر صوتي را ايجاد كنيم. اكنون سايت‌هايي براي كتاب‌هاي دولتي ايجاد شده است. ما بايد خوراك را به اينترنت بدهيم، چه كتاب صورتي و چه كتاب مجازي.
در ادامه، رحماني با اشاره به تعريف مطالعه و كتاب‌خواني گفت: برخي خواندن را عملي مي‌دانند شامل تبديل علائم نوشتاري به علائم صوتي و درك معنا كه خواننده براي آگاه شدن و دانستن و لذت بردن، آن را انجام مي‌دهد. مطالعه فقط شامل بحث مكتوب نيست؛ نقاشي، عكس و فيلم هم مي‌توانند مطالعه شوند و با آن‌ها به مثابه‌ي يك متن برخورد شود. اگر اين‌گونه نگاه كنيم، بشر همواره در حال مطالعه است. اما كتاب براي ما كاغذي يا الكترونيك است. بايد به اين موضوع هم پرداخت كه هدف از مطالعه چيست؟ مي‌تواند سرگرمي باشد، كسب دانش باشد. در ميان ملت ما فرهنگ شفاهي غالب است. مي‌گويند يك زن ايراني ٢٤ تا ٢٨هزار كلمه و آقايان ١٤هزار كلمه را در ٢٤ ساعت استفاده مي‌كنند. وقتي ما جامعه‌ي شفاهي داشته باشيم، در جامعه‌ي امروز دچار مشكل مي‌شويم.
اين كارشناس ارشد وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي در ادامه به راهكارهايي براي افزايش گرايش به مطالعه اشاره كرد و درباره نشر الكترونيك گفت: اگر ناشر بتواند با استفاده از تكنولوژي‌هاي نوين ارتباط خوبي را با مخاطبان ايجاد كند، مي‌تواند به افزايش مطالعه منجر شود. تكنولوژي آيپد و كيندل، ريدرهايي هستند كه به ايران هم وارد شده‌اند كه چون قيمت خيلي ارزاني ندارند، قشر خاصي از آن‌ها حمايت كرده‌اند. در انگليس از آيپدهاي دانش‌آموزي حمايت كرده‌اند كه ٢٠ تا ٣٠ هزار عنوان كتاب را ساپورت مي‌كند و دانش‌آموزان مي‌توانند آن را با ٢٠ پوند بخرند. كيندل‌ها الآن با قيمت ٢٠٠ هزار تومان قابل خريداري هستند و اگر ما از آن‌ها حمايت كنيم، گسترش پيدا مي‌كنند. كتاب‌فروشي‌ها الآن در تهران در خيابان انقلاب و كريمخان متمركز است كه با تكنولوژي‌هاي الكترونيكي ديگر اين تمركز وجود ندارد.
او همچنين ادامه داد: نشر الكترونيك از سوي ناشران به سختي پذيرفته مي‌شود. به طور كلي، ورود تكنولوژي به ايران همواره با مقاومت همراه بوده است. ما پيش از موبايل، پيجر را داشتيم كه پيجر در ايران نفوذ نيافت. بحث كپي‌رايت در اين‌جا اهميت دارد.
وقتي ما به اين موضوع اهميت ندهيم و نويسنده نتواند اين امكان را بدهد، محقق نمي‌شود. حقوقي نبودن نشر در ايران موضوع مهمي است كه اثر خود را مي‌گذارد. مباحث ديگري چون بنگاه‌هاي نشر هم در موضوع كتاب‌خواني مطرح است.
سلگي در ادامه اين نشست به گزارش وضعيت مطالعه‌ي ايرانيان اشاره كرد و گفت: ٢/٣ دهم جلد كتاب در طول سال مطالعه مي‌شود، مطالعه نشريات كم شده است و مطالعه اينترنت افزايش يافته است.
او درباره‌ي معيارهاي انتخاب كتاب توسط مخاطب گفت: موضوع، نويسنده و عنوان ٧٢ درصد در جذب مخاطب نقش دارند. توصيه‌ي دوستان و آشنايان در گزينش كتاب مؤثر است و رسانه‌ها نقش كمي در اين موضوع دارند. هديه گرفتن كتاب ١٢ درصد در كتاب‌خواني مؤثر است. اين نشان مي‌دهد روابط فردي و موضوع كتاب در مطالعه مؤثر است. جذاب بودن ظاهر كتاب هم در انتخاب مؤثر است.
رييس سازمان انتشارات جهاد دانشگاهي در بحث تأثير خانواده و مدرسه در كتاب‌خواني نيز گفت: اگر والدين كتاب‌خوان باشند، بچه‌ها به كتاب تمايل پيدا مي‌كنند. بچه‌هاي والدين كتاب‌خوان شش‌برابر بيش‌تر كتاب‌خوان مي‌شوند. استفاده از فيلم‌هايي كه بر اساس كتاب ساخته شده‌اند، در گرايش كودكان به كتاب مؤثر است. مطالعه مشترك كتاب با والدين مؤثر است. خانواده‌هايي كه روابط صميمانه دارند، كتاب‌خوان‌ترند. والديني كه در خانه كتابخانه دارند، اين موضوع در كتاب‌خوان شدن فرزندان مؤثر است. كتابخانه مدارس هم مؤثر است؛ اما متأسفانه سمت كتابداري از مدارس حذف شده است. زنگ انشا هرچه به سمت كتاب برود، مؤثر خواهد بود.
سلگي افزود: مطالعه‌اي انجام شده كه نشان داده كتابخانه‌هاي مدارس دانش‌آموزان را اقناع نمي‌كند. كنكور هم ريشه‌ي مطالعه را در كشور زده است و سبب شده دانش‌آموزان تمام رغبت‌شان به كتاب‌خواني را از دست بدهند و تنها به قبولي در مطالعه فكر كنند. اگر ساعتي را به مطالعه بپردازند، احساس گناه مي‌كنند.
رييس سازمان انتشارات جهاد دانشگاهي همچنين خاطرنشان كرد: سير مطالعاتي هم اهميت بسيار زيادي دارد. در سال‌هاي قبل از انقلاب، همه‌ي گروه‌هاي سياسي و اجتماعي به سير مطالعاتي توجه مي‌كنند.
او درباره‌ي چرايي گرايش به كتاب‌خواني گفت: اولين قدم‌ها براي كتاب‌خواني سرگرمي است؛ اما بعدها دلايل ديگري چون كسب دانش، گذران زندگي و غلبه بر مشكلات را مي‌توان ذكر كرد. رغبت به مطالعه در دختران بيش‌تر است. تحصيلات پدر و مادر بر گرايش فرزندان به مطالعه تأثير دارد. گرايش به مطالعه اعتماد به نفس را بيش‌تر مي‌كند و سبب مي‌شود فرد ادراك مثبت‌تري نسبت به خود داشته باشد. مطالعه‌ي غيردرسي، تأثير بهتري بر مطالعه درسي دارد؛ كتاب‌خوانان نمره‌هاي بهتري مي‌گيرند و مهارت بيش‌تري دارند.
سلگي با اشاره به برخي پيش‌داوري‌ها درباره‌ي كتاب‌خواني گفت: برخي مي‌گويند كتاب‌خوان‌ها كودن و كم‌هوش هستند و يا پسران فكر مي‌كنند مطالعه كاري دخترانه است كه اين پيش‌داوري‌ها بايد اصلاح شوند.
در بخش ديگري از اين نشست، جهاني مقدم با اشاره به نبود مطالعه‌ي تطبيقي در كشور گفت: مي‌دانيم آمار مطالعه‌اي كه در كشورمان وجود دارد، دقيق نيست؛ اما آن را بايد با آمار كشورهاي ديگر مقايسه كرد. در كشورهاي ديگر آمار ١٢٠ دقيقه است. هر دقيقه افزايش آمار كشورمان سال‌ها كار نياز دارد.
او همچنين درباره‌ي بحث مهندسي كتاب گفت: ما بايد نگاه‌مان را به كتاب تغيير دهيم؛ اگر بتوانيم قيمت كتاب را كاهش دهيم و شيوه توزيع را اصلاح كنيم، شايد بتوانيم پيشرفتي داشته باشيم. ما كار تطبيقي نداريم و از شيوه‌هاي نوين مطالعه استفاده نكرده‌ايم.
جهاني مقدم ادامه داد: بحث نويسندگان هم بحث مهمي است. چقدر نويسندگان ما به شيوه‌هاي جديد توجه دارند. امروزه داستان‌نويسي حرف اول را مي‌زند. در دنيا اكنون پيچيده‌ترين مفاهيم در قالب داستان ارائه مي‌شود. ما كي تا كنون مانند رمان «دنياي سوفي» و «دنياي تئو»، مفاهيم فلسفي را به رمان برده‌ايم؟ در زمينه‌ي طراحي هم كار تطبيقي انجام نشده كه ببينيم طرح جلد در دنيا به چه صورت است.
او سپس درباره‌ي طرح «كتاب - مسافر» هم گفت: ما جايگاهي مثل مترو تهران را داريم كه جمعيت زيادي را هر روز جابه‌جا مي‌كنند. ما فكر كرديم كتاب‌هاي پالتويي، داستاني و كوتاه را چاپ كنيم و مسابقه‌ي كتاب‌خواني برگزار كنيم. اما براي اين كار مشكلات بسياري را داريم كه هنوز ممكن نشده است. الآن كتاب‌هاي مترو را كه مي‌فرستيم، خوانده مي‌شود؛ چون مطالب كوتاه و گزيده است و جلد آن جذاب است.
رحماني همچنين در ادامه عنوان كرد: ساختار نشر ما با نشر غرب متفاوت است و شايد با مقايسه به يك نتيجه نرسيم.
مهرجردي - معاون دانشگاه علم و فرهنگ - هم كه در اين نشست حاضر بود، بر لزوم وجود سير مطالعاتي در كنار تحصيل اشاره كرد و گفت: بايد در سنين پايين بر مطالعه تأكيد كرد.
٠٨:٠٥ ٠١/١٠/١٣٩٠