رحم جایگزین موجب بروز پرسش هایی می شود که باید با اطلاع رسانی دقیق، به این پرسشها پاسخ داد، این در حالي است که سریال ساعت شنی ابهامات پدیده رحم جایگزین را بیشتر نشان می داد و پاسخ روشنی به سوالات پیرامون این مساله ارائه نمی کرد.
به گزارش روابط عمومي پژوهشكده فن‌آوري‌هاي نوين علوم پزشكي جهاددانشگاهي- ابن‌سينا، دکتر محمد مهدی آخوندی رییس اين پژوهشکده درنشست نقد و بررسي سريال ساعت شني با رويكرد ناباروري و رحم جايگزين که با حضور اعضاي هيأت علمي پژوهشكده ابن‌سينا و دست‌اندركاران سريال در دانشگاه علوم پزشكي شهيد بهشتي برگزار شد، با اشاره به اينكه اين سريال اطلاعات لازم را به بيننده در خصوص تكنولوژي خارج رحمي ارائه نمي‌دهد، افزود: لقاح خارج رحمي يك كار بين رشته‌اي و بسيار پيچيده است و بدين صورت كه در اين سريال نمايش داده شده نمي‌باشد و امكان انجام آن در يك مطب به هيچ وجه وجود ندارد.
وي تصريح كرد: راجع به تعلقات عاطفي و رواني كه در اين سريال مكرراً به آن اشاره ‌شد در شخص حامل بوجود نمي‌آيد. زيرا تخمك و اسپرم از زوجين نابارور است و طرف مقابل با آمادگي اين كار را انجام ميدهد و فقط در رحم شريك است، پس تعلقي بوجود نمي‌آيد. در بحث اهدا كليه و يا خون هم اين تعلقات وجود ندارد و شخصي كه كليه خود را اهدا كرده دوباره طلب نمي‌كند.
رييس پژوهشكده ابن‌سينا تصريح كرد: موضوع مهم در رحم جايگزين قانون است و در اين مورد خلأ قانوني وجود دارد و به فرض مثال زن حاملي كه براي زايمان به بيمارستان مراجعه مي‌كند مشخص نيست كه شناسنامه فرزند متولد شده به نام چه كسي بايد صادر شود.
دكتر آخوندي ضمن بيان اين نكته كه در اين سريال از رحم جايگزين فقط تبادل مالي مستفاد مي‌شود افزود: نكته اشتباه ديگر در اين سريال اين است كه خانم دكتر خود حامل جنين را انتخاب مي‌كند و نحوه انتخاب افراد هم بر اساس نياز مالي آنها صورت مي‌گيرد.
رييس پژوهشكده ابن‌سينا ضمن اشاره به نشست مشترك با مدير شبكه اول سيما بيان كرد: از سوي دست‌اندركاران اين سريال اذعان ميشود هدف سريال مطرح كردن آسيب‌هاي اجتماعي بوده است ولي نمي‌توان اينگونه تصور كرد كه بحث جانشيني رحم در اين فيلم مطرح نبوده چرا كه اگر داستان اصلي بر پايه رحم جايگزين نبود دست‌اندركاران نمي‌توانستند به بقيه ابعاد اين فيلم بپردازند.
وي افزود: اگر بپذيريم اين سريال در طرح واقعيات مفاسد اجتماعي موفق بوده است ولي در معرفي يك روش نوين درماني كه موضوع حساسي است دقت لازم صورت نپذيرفته و واقعيت به تصوير كشيده نشده است. وي گفت: انتخاب سازمان بهزيستي بعنوان مشاور در بحثهاي آسيبهاي اجتماعي صحيح بوده ولي در بحث رحم جايگزين نادرست بوده است.
دكتر آخوندي افزود: رحم جايگزين مسئله‌اي بسيار جدي و بين‌رشته‌اي است كه هنوز ابعاد آن در بين خود متخصصين جاي بحث دارد. دكتر آخوندي ضمن انتقاد از اين سريال در نحوه ارائه و معرفي پزشك به جامعه گفت: نبايد با اشخاصي كه قشر عموم جامعه آنها را به عنوان شخصيتهاي موجه قبول و اعتماد دارند در قالب بيمار رواني معرفي مي‌گرديد.
وی افزود: با توجه به سابقه اين پژوهشكده در خصوص فعاليت بر روش درماني رحم جايگزين و برگزاري سميناري تحت همين عنوان برخورد لازم دانستيم مطالب و ابعاد مختلف اين موضوع را از زبان متخصصيني كه در سمينار رحم جايگزين فعاليت داشتند را مطرح نمائيم.
رییس پزوهشکده ابن سینا ضمن تشکر از حضور و سعه صدر دست اندرکاران سیما و سریال با اشاره به اینکه صدا و سیما دانشگاه است و این طرف نقد هم دانشگاه و پژوهشکده است گفت: امیدواریم که این نقادی بتواند در تداوم راه صدا و سیما موثر واقع شود. ایران در مشروعیت بخشیدن به تکنولوزی کمک باروری، پیشگام بوده است.
دكتر محمدجلال عباسي، جامعه‌شناس و استاد دانشگاه تهران ضمن قدرداني از رسانه ملي به جهت توجه به مسايل و آسيب هاي اجتماعي زنان و جامعه افزود: جامعه به مثابه رنگين كماني است كه از طيفهاي رنگي مختلفی تشكيل گرديده و كه اگر دچار كوررنگي شويم و به دنبال سفيد و يا سياه نشان دادن مسايل باشيم، ديگر تصوير واقعي را نمي‌توانيم نشان دهيم. پس بايد طيفي را انتخاب نماييم كه بيانگر واقعيات جامعه باشد و طرح مشكلات اجتماعي به صورت تصوير بتواند به آگاه نمودن مسئولين كمك كند و مطرح كردن آسيب‌هاي اجتماعي از صدا و سيما نشانه صداقت آن رسانه است.
دكتر عباسي با تاكيد بر اينكه رسانه ملي زماني كه به طرح مسايل اجتماعي مي‌پردازد بايد توجه نمايد كه در هر عرصه‌اي متخصصيني وجود دارد كه ميتواند به مشورت ايشان بپردازد، افزود: در بحث آسيب‌هاي اجتماعي، جامعه‌شناسي در جستجوي بررسي مسايل اجتماعي و جامعه است و نه به عنوان معلول بلكه بعنوان علت نيز توجه دارد كه چه مسايلي سبب آسيب‌هاي اجتماعي گرديده است.
وي افزود: در ليست پاياني سريال اسامي جامعه شناس به چشم نمي‌خورد و ظاهراً از تحقيقات و مقالات در اين زمينه استفاده‌اي نشده است.
عضو گروه جمعيت‌شناسي دانشگاه تهران گفت: اين سريال 2 بحث را دنبال كرد، يكي موضوع ناباروري و ديگري آسيب‌هاي اجتماعي، كه من معتقدم در هر دو زمينه بايد از متخصصين مشورتهای لازم گرفته مي‌شد تا مسائل به خوبي مطرح گرديد.
وي گفت:از ديدگاه آسيب‌هاي اجتماعي، 10 تا 15 درصد مردم نابارور هستند كه تعداد كمي نيست و از طرفي در كنار اين موضوع، خانواد‌ه‌ها با مشكلات مختلفي روبرو هستند و اهميت موضوع به حدي است كه در كنـفـرانـس جـمعـيت و توسعه قاهره كه در سال 1994 با موضوع بهداشت باروري برگزار شد مطرح گرديد كه ايران نيز يكي از امضاءكنندگان قطعنامه پاياني اين نشست بود كه براي این موضوع اهميت ويژه‌اي قايل شد.
دكتر عباسي با اشاره به اينكه در عرصه پزشكي پيشرفت‌هاي مهمي بوجود آمده است گفت: ايران در مشروعيت بخشيدن به تكنولوژي كمك باروري پيشرو و به عنوان يك كشور اسلامي همواره پيشگام بوده است.
وي گفت: رحم جايگزين بحث جديدي به عنوان راه درمان ناباروري است كه با توجه به نو بودن، اين امكان وجود دارد كه مقاومت‌هايي در مقابل آن ايجاد شود.
دكتر عباسي با بيان اينكه طيف وسيع مخاطبان صدا و سيما، عامه مردم هستند كه به اطلاعات ارايه شده از سوی این سازمان اعتماد دارند گفت:اگر اطلاعات صحيحي در اختيار عامه قرار نگيرد نقض غرض مي‌شود و با توجه به اينكه سريال ساعت شني يك سريال پربيننده است، اگر نكته غلطي در آن باشد تصور غلط و منفي در بين مردم ايجاد مي‌كند.
وي افزود:دسته ای دیگر از مخاطبان نيز افراد نابارور هستند كه به دنبال اطلاعات و حمايت اجتماعي نيز هستند كه با اشتباه نمايي از بحث درمان كمك ناباروري قطعاً دچار مشكل مي‌شوند. چرا كه آنها به جستجوي اعتماد اجتماعي نيز هستند.
وي نقطه ضعف اصلي سريال ساعت شني را عدم مشورت با متخصصين اين حوزه دانست و گفت: بحث رحم جايگزين در بستر مناسبي مطرح نشد و موضوع رحم جايگزين با موضوعاتي هم چون اعتياد، آسيب‌هاي اجتماعي فحشا، دروغ‌گويي مردان مطرح گرديد كه به اين مي‌ماند كه شير را داخل ظرف آلوده‌اي بجوشانيم و سپس مصرف كنيم. در حقيقت بستر مناسب و درستي براي طرح رحم جايگزين از سوی این سریال ارائه نشد.
بر اساس اين گزارش،از ديگر انتقاداتي كه دكتر عباسي به سريال ساعت شني وارد دانست بحث مطرح نمودن معامله‌اي رحم جايگزين بود. وي در توضيح بحث خود گفت: در پدیده رحم جايگزين موضوع به اين صورت كه يك طيف فقير با يك طيف ثروتمند مواجه باشند نيست، بلكه مسايل نوع دوستي و عواطف هم در اين بحث اهميت دارد و در بسياري از موارد خواهر و دوست و فاميل، حامل جنين مي‌شوند و در اين سريال به اين موضوع به خوبي پرداخته نشده بود.
وي افزود:بحث رحم جايگزين يك پروسه پزشكي خاصي دارد كه به اين سادگی كه در اين سريال مطرح شد نيست، همچنین بايد مسايل روان‌شناختي آن به صورت دقيق بررسي گردد.
دكتر عباسي گفت: اين سريال موضوعات مهمي را از لايه‌هاي عميق اجتماعي بيرون و به سطح مي‌رساند و در همان جا آن را رها مي‌كند و مخاطب را اغنا نمي‌كند و آگاهي هاي لازم را به مخاطب نمي‌دهد و به يك زن نابارور كه دغدغه اجتماعي و رواني دارد و نگران طلاق و عشق به همسرش است راهكار روشني براي حل مشكلش ارائه نمي‌دهد.
این جامعه شناس با اشاره به گفته‌هاي ضرغامي در مورد سریال ساعت شنی كه بيان كرده‌اند از خط قرمز عبور كرده‌ايم گفت فرمايشات آقاي ضرغامي كاملاً صحيح است ولي نبايد خود سانسوري كنيم. مسئله اصلي اين است كه به چه صورت از خط قرمز عبور كنيم و آن طرف خط قرمز چيست، يعني به آن صورت نباشد كه از چاله به چاه بيافتيم، گاهي اوقات پشت خط قرمز باشيم بهتر است. بحث رحم جایگزین در آموزه های دینی نیز وجود دارد.
دكتر زالي رييس دانشگاه علوم پزشكي شهيد بهشتي نيز در خصوص سريال ساعت شني در اين نشست اظهار كرد: ورود رسانه به مسايل چالش برانگيز همراه با مخاطراتي ميباشد كه لازم است بررسي‌هاي لازم درباره آن از قبل صورت گيرد.
وي با اشاره به اينكه پزشكان در جامعه داراي جايگاه رفيع و ويژه‌اي ميباشند بيان كرد: خدشه وارد كردن به شخصيت پزشك بسيار مخاطره برانگيز است چرا كه شرط لازم براي او برخورداري صحت عقلي و روحي است و مهمترين نقد به سريال ساعت شني شخصيت خانم پزشك گلستان بود.
وي گفت: پزشكان مديريت درمان را به عهده دارند و شان هدايت و رهبري جامعه را دارند كه در اين سريال به راحتي به شخصيت آنها خدشه وارد شده بود و شخصيتي كه ارائه شده بود با جامعه پزشكي بسيار در تناقض بود كه ممكن است اين تصوير اثرات منفي بر جامعه بگذارد.
وي افزود: انتقاد اولي كه به اين سريال وارد است شخصيت خانم دكتر گلستان يك شخصيت اسكيزويودي و هالوسينوژن و رفتار توأم با همزاد پنداری بود كه اين چنين شخصيتي نميتواند براي حرفه پزشكي مشغول شود.
وي با اشاره به اينكه ارتباط پزشكان با بيماران يك رابطه عاطفي است از این سریال انتقاد كرد و گفت: پزشك مطرح در اين سريال يك شخصيت سوءاستفاده‌گري ابزاري دارد كه اين با بخش‌هاي مختلف اخلاق پزشكي كاملاً مغايرت دارد.
وي گفت: تمام ويژگي‌هاي خانم دكتر در سريال، تابلوي تمام نماي يك بيمار رواني است كه عقده‌هاي خويش را در لايه‌هاي اجتماعي جستجو مي‌كند و اين الگو با جامعه پزشكي، در تناقض است.
وي تصريح كرد: صداقت از ويژگي‌هاي مهم پزشك است، در اين سريال شاهد بوديم كه خانم دكتر به صراحت دروغ مي گويد.
وي افزود: اين سريال يك ديوار بي اعتمادي بين بيماران و پزشكان ايجاد كرد و با توجه به نقش هم‌گرايي پزشكان با جامعه يك نكته غيرعلمي است و به نظر من علي‌رغم اينكه اين سريال تلاش كرد آسيب‌هاي اجتماعي را به تصوير بكشد در اين زمينه با ناكامي مواجه مي‌شود و اين انتقاد از جامعه پزشكي به اين سريال وارد است كه به شأن و جايگاه پزشكي آسيب جدي وارد كرده است.
وي با اشاره به اينكه استفاده از رحم جايگزين يك روش علمي براي زوج‌هاي نابارور است،گفت: رحم جايگزين در آموزه‌هاي ديني ما هم وجود داشته و به نوعي استمرار دايه‌گري است. بحث دايه گيري يك امر مهم در تربيت طفل محسوب مي‌شود و بحث مادر رضائي نيز از آموزه‌هاي مهم فرهنگ ديني ملي ماست و به اصطلاح رحم جايگزين يك نوع دايه‌گري قبل از تولد است و همان‌طور كه مي‌دانيم مادر رضائي كار منسوخي نيست و مثبت نيز هست بطوري‌كه اگر زمان شيردهی از مدتي بيشتر باشد، موضوع محرمانگي مطرح مي‌شود.
وي افزود:دين ما به روابط انساني توجه خاصي دارد و رحم جايگزين نيز يك مقوله انساني است ورود به اين حوزه‌ها ظرافت ويژه‌اي را مي‌طلبد و بايد بيشتر دقت شود. وي تصريح كرد: در بحث رحم جايگزين شخص ثالث، بايد از شروط مختلف مانند سلامتي جسمي و رواني و اخلاقي برخوردار باشد و نبايد دچار مشكلات عديده‌اي باشد.
دكتر زالي با بيان اينكه اين سريال با نگاه ساده‌انگارانه‌اي به تكنيك‌هاي جديد باروري پرداخته بود، افزود: از نظر پزشكي انتقادهاي فراواني به اين سريال وارد است. چرا كه در بحث رحم جايگزين از جنين شناس تا روانپزشك در اين امر دخالت دارند.
دکتر زالی خاطر نشان کرد: رحم جایگزین برای حل مشکلات زوجهای نابارور انجام مي‌شود ولي در این سریال نشان داده شده که رحم جایگزین برای اهداف اقتصادی و مشکلات زنان خیابانی و مشکل دار است.
وي با اشاره به اين نكته كه وزن مشاورتي در اين فيلم بسيار كمرنگ است يادآور شد: در ورود به حوزه‌هاي تخصصي بايد از نظر متخصصين بهره برد، خوشبختانه در امر ناباروري پيشكسوتاني هم چون پژوهشكده ابن‌سينا وجود دارد كه لازم بود مشورت‌هاي لازم از آنها اخذ مي‌شد چرا كه ورود به عرصه‌هاي جديد پزشكي كه با مقوله‌هاي اجتماعي تنيده شده است مخاطره‌انگيز است و بايد با تدابیر لازم صورت پذيرد.
وي تصريح كرد: در موضوع رحم جايگزين مسائل متعدد فقهي، روانشناختي، حقوقي و پزشكي وجود دارد كه صرفاً با دراماتيزه كردن نمي‌توان آن را مطرح كرد چرا كه اين با بدآموزي در عموم مردم به اين تكنيك درماني پزشكي آسيب وارد مي‌شود. قرين قراردادن رحم جايگزين با مشكلات فراوان نوعي تبليغ منع از روي آوردن اشخاص گرفتار به اين روش را به همراه دارد.
در ادامه اين نشست، آيت‌ا... قائني مدرس حوزه علميه قم اظهار داشت:صدا و سيما بايد علاوه بر سرگرمي و آموزش در حوزه‌هاي اخلاق و پرهيز جامعه از صفات ناپسند تأثيرگذار باشد. بدليل اينكه مخاطبينش محدود نيست و طيف وسيعي را تحت پوشش قرار ميدهد در رابطه با تأثيرات برنامه‌ها با فيلترهاي مختلف براي پالايش مسايل اقدام كنند.
وي افزود: مسايل موجود در جامعه نبايد فقط به منظور سرگرم كردن و بدون در نظر گرفتن عواقب آن كه سطح عموم جامعه را در برمي‌گيرد ارائه شود. آيت ا... قائني ضمن انتقاد از اين سريال در طرح مسايلي در سطح عموم به ويژه نوجوانان كه بايد كمتر درگير مسايل جنسي شوند گفت: مسئله رحم جايگزين در بين فقها و متخصصين امر مشروع و مورد پذيرش است ولي طرح كردن امر مشروعي كه نوعي درگيري با مسايل جنسي دارد و به منصه ظهور گذاشتن، با وجود تحديد اينكه افراد زير 16 سال اين سريال را نبينند مي‌تواند اين توصيه‌ها تأثير معكوس داشته باشد.
وي با اشاره به اينكه خداوند حيا را به همراه عقل در نهاد بشر قرار داده است گفت: حيا و ترويج حيا در آميز‌ه‌هاي ديني ما وجود دارد و صرف مشروع بودن يك عمل ارائه اموري كه شكستن حيا را در طبقه نوجوانان در پي دارد شايسته نيست.
اين مدرس حوزه علميه تصريح كرد: قرين قراردادن بحث رحم جايگزين با مشكلات فراوان ولو ناخواسته نوعي تبليغ منع از روي آوردن اشخاص گرفتار به اين روش را به همراه دارد.
وي‌ افزود: آيا هدف و پيام اين سريال اين بوده كه با تقبيح و ترساندن ، مردم از يك امر شروع محروم شوند.
آيت ا... قائني با اشاره به آيه‌اي بيان كرد: مردم در حيطه مباحات هم نبايد دچار اشتباه شوند و رسانه ملي بايد گره‌ها را حل كند و مسايل را نبايد به گونه‌اي مطرح كند كه مردم نسبت به امور مباح و مشروع دچار ترديد شوند.
وي با بيان اينكه در شريعت نسبت به عدم ارائه گناه حساسيت وجود دارد گفت: ارائه منكرات و علني كردن گناه در شريعت گناه محسوب مي‌شود تا حدي كه اقرار به گناه هم مطلب پسنديده‌اي نيست. به تعبير جامع دين مبين اسلام نسبت به اشاعه فحشا از هر مسيري ولو از طريق تداوم و اعتراف به گناه حساس است.
وي افزود: چه ضرورتي دارد مسايل تقبيحي را به اطلاع عموم مردم برسد شايد هدف از نمايش زشتي‌ها نهي از منكرات بوده است كه در اين خصوص هم ارايه اينكه در جامعه ايران اشخاص بوالهوس و مزاحم نواميس مردم وجود دارد ضروري نمي‌باشد.
آيت ا... قائني با انتقاد از تحريف در تعاليم ديني در اين سريال گفت: طرح اين موضوع كه خانمي در امر ازدواج با رجوع به اينكه در تعاليم ديني آمده است عقد دختر عمو و پسر عمو در آسمان بسته شده است دچار مشكل گرديده است بدين معنا نيست كه پسرعمو هر كسي باشد دختر عمو بايد تن به ازدواج با او دهد در هر حال اين برداشتها مي‌تواند مردم را گرفتار مشكلات كند. از انتقادهاي ديگر مدرس حوزه علميه قم به سريال ساعت شني، بي‌اعتبار كردن مردها در اين سريال بوده است.
وي در توضيح بحث خود گفت: با بي‌اعتبار كردن وجهه مردها تشكيل خانواده زير سؤال مي‌رود و يك‌نوع بي‌اعتمادي براي زنان بوجود مي‌آورد و ترويج و ترغيب به تجردگرايي و ازدواج نكردن به همراه دارد.
وي با اشاره به اشتباه بودن تلقي اينكه افراد ثروتمند بي دين و اشخاص فقير متدين هستند، افزود: متاسفانه در اغلب سريال‌ها شاهد هستيم كه اين دو موضوع را متقارن هم مي‌داند. در حاليكه اين گونه نيست و نبايد اين تفكر در بين مردم القا شود كه اگر مردم به سمت دين روند به بي‌پولي دچار مي‌شوند در هر صورت قرين قراردادن ثروت با افراد بي‌دين كار ناپسنديده‌اي است. 
در ادامه نشست، حجت‌الاسلام جواد گلي، مشاور مدير شبكه اول سيما با اشاره به اینک نقد علمی و منصفانه ای مطرح شد به ارائه توضيحاتي درباره سريال ساعت شني پرداخت و گفت: با توجه به اينكه دانشگاه، مرجعي براي ارتقاء دانش و آگاهي است صدا و سيما بايد از مراجع استفاده كند و در تلويزيون وظيفه داريم باورها و فرهنگ عمومي را در جهت رشد و تعالي انسان ارتقاء بخشيم و برای تعالی بخشیدن، به ابزار هنر نمایش نیازمندیم .در تلويزيون فرمولي هست به نام 23=1 يعني يك ساعت نمايش مي‌تواند مساوي با 23 ساعت تأثير باشد.
وي افزود: ساعت شني تلاش مشترك رسانه ملي و سازمان بهزيستي بود و احساس ما اين است كه سازمان بهزيستي با تمام مجموعه‌اش مي‌تواند در حوزه‌هاي اجتماعي و پزشكي كافي باشد و مرجع متخصص سيما، بهزيستي بود كه بازوي مشورتي سازمان بود حال اگر مشكلي وجود دارد و اين سازمان ناكارآمد است ما بايد بازوي مشورتي خود را عوض كنيم. حجت‌الاسلام گلي در خصوص انتقاد دكتر زالي مبني بر اينكه اين سريال به جايگاه پزشك لطمه زده است اظهار داشت: آيا يك پزشك نمي‌تواند روان‌پريش باشد. اگر پزشك نباشد پس حتماً بايستي وكيل، معلم، راننده تاكسي و... باشد كه در صورت پرداختن به هريك از این حرفه ها با واكنشي از سوي آن حرفه مواجه مي‌شديم.
وي افزود: به محض محرز شدن بيماري خانم دكتر گلستان، مجوز پزشكي وي باطل شد و تلويزيون نشان داد كه اگر پزشكي دچار مشكل شود مجوز آن اخذ مي‌شود.
مشاور و مدير شبكه اول سيما در مورد انتقاد ديگر دكتر زالي درباره اينكه فرد حامل جنين نبايد آسيب ديده باشد گفت: شخصيت مهشيد، خانم شريفي نيا، در نظرسنجي‌ها دوست داشني‌ترين شخصيت معرفي شده و ميتوان گفت وي از نظر سلامت اخلاقي و رواني، قهرمان قصه است.
وي با اشاره به اينكه در طول سريال سعي شده از واژه رحم اجاره‌اي استفاده نشود گفت: در خصوص فرهنگ‌سازي تهيه‌كنندگان سعي كردند از واژه رحم جايگزين، حامل و يا واسط استفاده كنند.
وي در خصوص سانسور سريال گفت: سانسور يك امر طبیعي است و در هر جاي دنيا رايج است و بحث نظارت در صدا و سيما بسيار مهم است منتهي در اين سريال حجم ريزش بيشتر از سريال‌هاي ديگر بود.
حجت الاسلام گلي درباره نقد دكتر زالي در مورد اينكه در سيما نبايد سراغ دراماتيزه كردن مسايل سخت رفت، توضيح داد: در موضوعات دراماتيك بايد به قوانين و درام احترام گذاشت و ما هم در اين امر متخصص هستيم و شيطان را كه در عالم طبيعت قابل تفسير نيست سراغش رفتيم.
وي گفت: نشان دادن منکرات به معنای ترویج آن نیست و باید به نوعی این آسیب ها را نشان داد تا برای مردم قابل باور باشد. مشاور مدير شبكه اول سيما گفت: وقتي رسانه ملي اين جسارت را دارد كه مسايل و مشكلات جامعه را به تصوير بكشد ديگر يك رسانه غيرعلمي با دوربين مخفي به جستجوي سوژه از ايران نمي‌گردد. وي تصريح كرد: به گفته‌آقاي فقيه رئيس سازمان بهزيستي اين سريال عزمي در مسئولين ايجاد كرد تا توجه آنان به مشكلات سازمان بهزيستي بيشتر شود و اين توجه تا به حدي بود كه در مجلس بودجه‌اي به اين سازمان تخصيص دادند.
دكتر سيفي حقوقدان و عضو هيئت علمي دانشكده حقوق دانشگاه شهيدبهشتي در نقد سريال ساعت شني اظهار داشت: صدور پروانه پزشكي براي خانم دكتر گلستان با توجه به اينكه اين خانم از قبل بيمار بوده است در قانون عملي نيست و ضمناً پس از محرز شدن بيماري وي در عمل زايمان و انتقال جنين به زن حامل دخالت مي‌كند.
وي‌ گفت: استفاده از زوج نابارور از رحم زن ديگر براي پرورش و تحويل نوزاد بعد از زايمان در چارچوب قرارداد خاصي صورت مي‌گيرد، كه تنها در مراكز درماني خاص قابل تنظيم است و در دفاتر و محضرخانه‌ها و يا حتي در نزد فقها و علما امكان‌پذير نمي‌باشد.
دكتر سيفي با اشاره به اينكه در اين سريال اين قرارداد به مثابه يك قرارداد ساده انگاشته شده بود گفت:در مراكز خاص پس از بررسي دقيق ابعاد مختلف قضيه قرارداد منعقد مي‌گردد. اين حقوقدان بيان كرد: در مورد استفاده از رحم جايگزين قانوني نداريم ولي در مراكز خاص دستورالعملهاي وجود دارد كه اميدواريم بر اساس همين دستورالعملها قانون نيز تصويب شود. وي تصريح كرد: خانم دكتر در اين سريال علي‌رغم بيماري شخصاً قرارداد را منعقد مي‌كند در صورتيكه در اين نوع از قرارداد خانواده متقاضي فرزند است و بطور حتم همسر هم بايد در انعقاد قرارداد دخالت كند.
دكتر سيفي درباره بيماري خانم دكتر گلستان اظهار داشت: اگر هجر ايشان متصل به دوران صغر باشد كه ظاهراً در فيلم نيز اين طور است قانوناً ولايت آنرا به عنوان فرد مهجور پدر به عهده دارد و اگر هجرش متصل به دوران صغر نباشد قانوناً نياز به قيم دارد و بايستي همسر يا پدر ايشان در انعقاد قرارداد دخالت مي‌كردند.
وي با اشاره به اينكه قرارداد مربوط به رحم جايگزين يكنوع قرارداد معتبر و تعهدزا است گفت: طرفين قرارداد ملزم به مفاد قرارداد هستند ولي در اين سريال نشان ميدهد كه مفاد آن مورد توجه قرار نمي‌گيرد و مادر حامل به راحتي فرار مي‌كند. در حاليكه در قانون براحتي امكان استرداد ايشان به منزل وجود دارد.
وي افزود: سن مادر حامل براي انعقاد قرارداد بايد بين 25-35 سال باشد ، سن خانم حامل در اين سريال كمتر از اين حد است و شفاف نيست كه اين خانم در زمان عده است يا خير چون در زمان عده نمي‌توان اين عمل را انجام داد.
دكتر ميلاني‌فر حقوقدان و پزشك و عضو هيأت علمي پژوهشكده ابن‌سينا در ادامه اين نشست اظهار داشت: صدا و سيما بايد براي مشورت از گروههاي مختلف استفاده مي‌كرد و بجا بود از گروههاي غيردولتي و تخصصي به جز سازمان بهزيستي براي نظر خواهي بهره مي‌برد. وي تصريح كرد: صدا و سيما در دوره زماني كوتاه، بر جامعه پزشكي متمركز شده و اين كار شائبه براي جامعه پزشكي كه دچار اشكالات اخلاقي و رواني هستند بوجود مي‌آورد.
وي افزود: عرف پزشكي نمي‌پذيرد شخصي كه سالم نيست به طبابت بپردازد و در همه جاي دنيا نيز همينطور است .و منافع بيمار در اولويت است و اگر پزشكي كارنابجاي در حين عمل انجام دهد در همان اتاق عمل اهرمهاي بازدارنده وجود دارند.
دكتر ميلاني‌فر با بيان اينكه ، همواره در دوران نوسان هستيم كه بالاخره سياهي را نشان دهم يا خير، افزود: اگر سياهي را نشان ندهيم يعني چشمانمان را بر روي واقعيت بسته‌ايم و قطعاً ما را به هدف و نتيجه نزديك نمي‌كند ولي اين هم بدان معنا نيست كه دوربين را به دست گيريم و در گوشه و كنار شهر در جستجوي سياهي‌ها باشيم.
دكتر سروش دباغ عضو انجمن حكمت و فلسفه از بعد فلسفه اخلاق به نقد سريال ساعت شني پرداخت و با بيان اين نكته كه در اخلاق كاربردي مقالاتي درباره مادر جايگزين مطرح شده است اظهار كرد: از منظر اخلاقي مادر جايگزيني يك رابطه دو سويه است از يك سوي مادر جايگزين و از سوي ديگر زوج طالب فرزند است كه در اين سريال وضعيت رواني شخصي طالب فرزند متعارف نيست كه ريشه در گذشته وي دارد. وي افزود: كسي كه روان پريش است اختيار را نمي‌توان به او منتسب كرد و نحوه تنظيم روابط و مناسبات وي دچار مشكل است.
دکتر دباغ با اشاره به اين نكته كه قصد اين سريال نوعي فرهنگ‌سازي و آموزش بوده تصريح كرد: در نواحي دوردست كشور كه از ميزان فرهنگ متعارفي برخوردار نيستند از اين نوع سريالهاي الگوبرداري مي‌كنند.
وي در نقد گفته‌هاي حجت‌الاسلام گلی گفت: شهودگراها در اخلاق معتقدند رمان و هنر يك ابزار بسيار خوبي است كه افراد خود را در موقعيتي فرض كنند تا يك شهود اخلاقي را از سر بگذرانند. شهودگراها در اخلاق تجربه اخلاقي را با تجربه موسيقايي مقايسه مي‌كنند و اذعان ميدارند وقتي كه با يك آلات موسيقي مواجه مي‌شويم به دليل نداشتن مهارت كافي هنر شنيدن را نداريم ولي رفته رفته وقتي مهارت كسب مي‌شود مي‌توان از آن هنر لذت ببرد.
وي اظهار كرد: افراد با قرار گرفتن فرضي در موقعيتي مي‌توانند حسن يا قبح عملي را كه نمي‌ديدند قادر به ديدن آن شوند. دكتر دباغ افزود: اگر سيما مي‌خواست فرهنگ سازي كند بهتر بود شخصيت خانم دكتر به عنوان يك طرف رابطه دوسويه در شرايط متعارف بود تا خانواده هاي كه از طريق تلويزيون فرهنگ‌سازي مي‌شوند بتوانند اين شهود را از سر بگذرانند.
اين استاد اخلاق و فلسفه بيان كرد: براي اينكه بيننده بتواند شهود را از سر بگذراند و به حيث اخلاقي به اين نقطه برسد كه امری مشروع است بايد ابتدا مقدمات چيده مي‌شد که در این سریال بهتر بود به سرعت رابطه پول مطرح نمي شد و جاي آن يك نوع روابط انساني طرح مي‌گرديد.
وي گفت: در صورت وجود مقدمات مناسب بيننده مي‌توانست تصويرسازي كند كه اين يك رابطه انساني و نوع دوستانه است. وي در خصوص بخش مالي موضوع رحم جايگزين با اشاره به اينكه اين موضوع محكوم نيست افزود: اين امر بايد با ساز و كارهاي توسط كميته‌هاي مشخص صورت پذيرد ولي در اين سريال به خوبي مطرح نشده بود و فرهنگ سازي غلط و اشتباه صورت گرفت كه مي‌تواند سبب سوء استفاده نيز گردد.
دكتر عابديني متخصص زنان و كارشناس دفتر سلامت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي نيز گفت: ما هميشه در وزارت بهداشت زماني كه مي‌خواهيم اطلاع‌رساني كنيم صدا و سيما را در اولويت قرار مي‌دهيم. موضوع ناباروري نيز يك مسأله اجتماعي است، در چيدن اهداف اين سريال اگر بخواهيم اين مسأله را منطقي جلوه دهيم ابتدا باید این قضیه را ملموس و روشن سازیم چون عده ای از افراد از این روش مطلع نیستند و بعضی ها هم در مرحله تصمیم گیری اند و عده ای هم اطلاعات بیشتری می خواهند در صورتیکه این سریال به خوبی نتوانست آموزش و فرهنگ سازی کند.
وی افزود: این قبیل سریالها نباید بیشتر باعث تزلزل نگرش افراد در مورد رحم جايگزين شود. حاشيه‌هاي موضوع نبايد آن قدر زياد باشند كه خود آن موضوع زیر سوال برود. دكتر بهزاد قرباني روانپزشك با اشاره به اينكه سريال بسيار جسورانه به مسايل پرداخته بود گفت: حمايت همسر خانم دكتر گلستان از يك زن نابارور در اين سريال قابل تقدير است چرا كه در واقعيت جامعه اينطور نيست. وي افزود: اين سريال تابوشكني می کند و صاحبان اتوریته را به نحوی وارد پروسه های درمان می کند، بدین معنا که وقتی پزشکی نابارور تابو را می شکند و از این شیوه درمانی استفاده می کند پس مردم هم می توانند به این روش اعتماد داشته باشند.در هر صورت گام گذاشتن سيما در يك بحث چالش برانگيز قابل تقدیر است.
دكتر قرباني گفت: نوع بيماري خانم دكتر اين سريال مشخص نيست و در هيچ دسته از بيماران رواني بيماري با اين ويژگيها وجود ندارد چرا كه اگر بپنداريم كه وي اسكيزوفرن است بايد ارتباطش كاملاً با دنياي واقعي قطع مي‌شد ولي اين شخصيت با واقعيت درگير است. و اگر بپنداریم که دچار توهم است ، در توهم محرکی وجود ندارد در حالیکه این خانم توهم بینایی و شنوایی دارد. وي افزود: شخصيت اين بيمار شبیه بيماران PTSD است که علائم آن شامل اجتناب و ترس، پیش برانگیختگی و مرور تجربه است . البته بیمار PTSD هیچ زمان سایکوتید و دچار جنون نمی شود و فقط خیلی عصبانی هستند.
دکتر قربانی گفت: بیماری وی با همزادگرايي و ارتباط با كودك درون نيز مغايرت دارد. اين روانپزشك افزود: در بحث روانشناسي، تنها ابزار پزشك صحبت با بيمار است ولي روانپزشك اين خانم بدون ابزار گفتگو به درمان اين بيمار مي‌پرداخت. این روانپزشک تصریح کرد: ظاهرا مشاور این سریال آشنایی کافی با بیماریهای روانی را نداشته است. روان پریش هم تعاریفی دارد که این بیمار را هم نمی توان روان پریش نامید.
مشاور مدير شبكه اول سيما نيز در دفاع از اين سريال بيان كرد: در تعريف نمايش نمي‌توان خيلي بر واقعيت علمي پاي‌بند بود و مخاطب عمومي نياز دارد كه اشراف كامل به موضوعات علمي داشته باشد و ميزان پاي‌بندي سازمان به علم به اندازه‌اي است كه با آن علم تناقض نداشته باشد.
دكتر معيني پزشك پره‌ناتولوژيست و عضو هیئت علمی پژوهشکده ابن سینا در ادامه اين نشست تصريح كرد: متخصصين بهزيستي در حوزه نازايي صاحب نظر نبودند و انديكاسيون مطرح شده براي نازايي مثل رحم وارونه يا رحم چرخنده عامل نازايي نمي‌باشد. و از طرفي ديگر نيز شخصي‌كه مي‌خواهد ساروگيت بگيرد بايد تأييديه رواني داشته باشد.
معيني افزود: طرح پديده رحم جايگزين در كنار اعتياد، فحشا، بيمار صرعي، بيمار روان پريش و دختر فراري جايز نبود. مشاور مدير شبكه اول سيما حجت‌الاسلام گلي در پاسخ به نقد دكتر معيني اظهار كرد: ضابطه نمايش اجازه نميدهد ما به جزئيات خاص علمي بپردازيم ولي در عين حال خطاها را نيز قبول داريم. در ادامه اين نشست شكري تهيه كننده سريال ساعت شني گفت: اين نشست بسيار آموزنده بود و در سريالهاي ديگر قطعاً از نظرات كارشناسان استفاده لازم را خواهم كرد. وي افزود: بحثهاي مطرح شده در اين سريال بسيار تلطيف‌تر و نجيبانه‌تر از واقعيت جامعه است.
وي در پايان پيشنهاد كرد مؤسسات علمي در كنار فعاليتهاي پژوهشي براي فرهنگ‌سازي روش‌هاي نو وارد عرصه شوند و راهنمايي‌هاي لازم را به رسانه‌ها اعلام دارند. دكتر آخوندي يادآور شد: در راستاي تكنولوژي‌هاي جديد پژوهشكده ابن‌سينا فرهنگ‌سازي نيز كرده و اقدام به توليد 3 فيلم تحت عنوان انتخاب كه شامل بررسي ابعاد سقط جنين در ايران ، اهدا گامت و جنين و بررسي رحم جايگزين ميباشند، نموده است.
وي افزود: اين پژوهشكده با استفاده از روشهاي نوين درمان ناباروري تا 90% مشكلات طلاق زوجين را مرتفع كرده است چرا كه بر اساس قانون فقه و حقوق اگر طرفين نابارور باشند مي‌توانند براحتي جدا شوند.ح/الف