اولین کنگره ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی با حضور محققان، اندیشمندان، اساتید و دانشجویان مراکز تحقیقاتی و دانشگاهی در 3و4 اسفندماه 1390 در سالن همایشهای پژوهشگاه رویان به همت مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران و همکاری کارگروه زیست بانکهای ستاد توسعه زیست فناوری برگزار شد.

به گزارش روابط عمومی مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران، دکتر سید ابوالحسن شاهزاده فاضلی، رئیس کنگره طی سخنانی در مراسم افتتاحیه، گفت: كنگره حاضر نتيجه تعامل كارگروه زيست بانك هاي ستاد توسعه زيست فناوري و مركز ملي ذخاير ژنتيكي و زيستي ايران است. هدف اصلي اين كنگره بررسي وضعيت كنوني و همچنين چالشهايي است كه سالهاست در حوزه ذخاير ژنتيكي و زيستي وجود داشته اما بطور رسمي و علني مطرح نشده و اين مسئله خسرانهاي جبران ناپذيري را در پي داشته است. كشور عزيز ما منطقه اي سرشار از تنوع زيستي بالا از حيث گياهان، جانوران و ميكروارگانيسم ها است. در طي نيم قرن اخير بسياري از اين نمونه هاي زيستي به طرق مختلف از كشور خارج شده و مورد بهره برداري قرار گرفته است. بي توجهي و عدم حمايت مالي و نهادينه نبودن باعث گرديده تا بهره برداري از ذخاير ارزشمند ژنتيكي و زيستي براي نسل حاضر در شرايط مناسب ميسر نگردد. دکتر شاهزاده فاضلی افزود: دو گروه در حوزه زيست فناوري ايفاي نقش مي كنند: 1- بخشهاي مولد و بهره بردار شامل: تحقيقات، آموزش، صنعت و خدمات 2- نهادهاي سياستگزار شامل: وزارتخانه هاي علوم، تحقيقات و فناوري، بهداشت درمان و آموزش پزشكي، جهاد كشاورزي، معاونت علمي و فناوري رئيس جمهوري و انجمن هاي علمي وی خاطر نشان کرد: حمايت هاي بي دريغ و تأثيرات مكرر مقام معظم رهبري(مدظله العالی) از دستاوردهاي علوم زيستي مانند سلولهاي بنيادي و نيز دستور راه اندازي طرح زيست بانك ملي ايران مايه دلگرمي تمامي عزيزان دلسوزي است كه طي ساليان گذشته در راه اندازي پژوهشگاه ها، مراكز علمي و بانك هاي زيستي قدم هايي را برداشته اند. عزيزاني كه با همت بلند خويش و بضاعت مالي اندك كارهاي بزرگي را به سر انجام رسانيده اند و هريك منشأ بركات زيادي در كشور عزيزمان گرديده است. از اين دست مي توان به مواردي مانند: پژوهشگاه رويان، بانك ميكروارگانيسم هاي سازمان پژوهشهاي علمي و صنعتي ايران، بانك سلولي پاستور، بانك هاي متعدد گياهي در وزارت كشاورزي اشاره كرد كه همگي حاصل تلاش شبانه روزي بزرگ مردان و بزرگ زناني است كه بي هيچ چشمداشتي اين آثار را پديد آورده و استمرار حركت بخشيده اند. شاهزاده فاضلی گفت: در سالهاي اخير پس از تهيه و تصويب سند ملي زيست فناوري، ستاد توسعه زيست فناوري شكل گرفت تا اين حركت را تسريع و توسعه بخشد اما آيا توسعه زيست فناوري بدون دسترسي به اين منابع و ذخاير ژنتيكي و زيستي ميسر است؟ ما از يك طرف در تحريم بانكهاي زيستي بزرگ جهاني هستيم و از طرفي در كشوري سرشار از تنوع زيستي قرار داريم. چرا در يكي دو دهه اخير اين سياستگزاري ها صورت نگرفته، مورد بحث نيست بلكه از اين به بعد چگونه با اين موضوع برخورد خواهد شد مورد سؤال است؟ شاهزاده فاضلی خاطر نشان کرد: اين كنگره كه با مشاركت عظيم شما عزيزان برگزار شده فتح بابي است تا ضمن بررسي آخرين تحقيقات و دستاوردهاي علمي به چاره انديشي جهت رفع موانع موجود نيز بپردازد و انشاءالله در آينده شاهد موفقيت هاي چشم گير در اين حوزه باشيم. در آخر از كليه اعضاي كميته علمي و داوري و اجرايي تشكر مي كنم كه با زحمات اين عزيزان اين همايش ميسر گرديد.

 همچنين از نهادها و سازمانها و مراكز تحقيقاتي و اعضاي كارگروه زيست بانكها و همچنين شبكه ملي ذخاير ژنتيكي و زيستي كه همكاري آنها پشتوانه علمي قوي براي اين كار بود. اميد است تا بتوانيم ضمن برگزاري همايش در خور شأن شما عزيزان استمرار آن در سالهاي آتي داشته باشيم. لذا ذخاير ژنتيكي و زيستي سرآغازي بر فصل نوين و تحول در تحقيقات و صنعت زيست فناوري است. كه ضمن توليد علم و توليد ثروت ملي اشتغال و در نهايت اقتدار كشور جمهوري اسلامي ايران را در جهان در پي خواهد داشت.

در ادامه برنامه دکتر پروانه فرزانه، دبیر علمی کنگره، با ایراد سخنانی گفت: همه ما مي دانيم كه جهان امروز به دلايل مختلفي به صنايع زيستي روي آورده است. رشد روزافزون جمعيت بشري و به همان نسبت افزايش نيازهاي مختلف او، بحرانهاي زيست محيطي بهداشتي و بيماري ها، كمبود غذا و موارد ديگر را در پي د اشته است كه تنها راه مقابل با آنها زيست فناوري شناخته شده است. اين صنايع به دليل قابليت هايشان مي توانند نقش مهمي در اقتصاد كشورها بازي كنند. دکتر فرزانه افزود: زيست فناوري علمي است كه راههاي مختلفي براي توليد محصولات مفيد و كيفيت بالاتر از موجودات زنده را به كار مي گيرد و امروزه حيطه هاي مختلف پزشكي، كشاورزي، آبزيان و محيط زيست تحت تأثير پيشرفت هاي اين صنعت و فرآينده اي آن قرار دارند. بديهي است كه اين صنايع به مواد خام اوليه يعني نمونه هاي زيستي وابسته اند. به دليل اهميت موضوع، ايجاد مراكز ذخاير زيستي به پيشنهاد سازمان همكاري و توسعه اقتصادي جهاني (OECD) به عنوان زيرساختي براي زيست فناوري مطرح شد. وی افزود: اين سازمان وظايف اين مركز را ذخيره استاندارد و در اختيار قراردادن نمونه هاي با كيفيت شناسنامه دار براي محققين و صنايع و همكاري در جهت تقويت مراكز مختلف عضو تعريف كرد. كشورهاي عضو اين سازمان به سرعت در اجراي اين امر انواع نمونه هاي زيستي و فعاليت هاي برخي از اين مراكز محدود است براي مثال بانكهاي تخصصي نگهداري بذرهاي گياهي، نمونه هاي خون بندناف، بانك رده هاي سلولي تحقيقاتي، بانك ميكروارگانيسم هاي صنايع غذايي و مواردي از اين دست. اما مواردي هم وجود دارد كه وظايف جامع تر و متنوع تري دارند مانند مركز ملي ذخاير ژنتيكي و زيستي ايران كه در چهار زمينه نمونه هاي ميكروارگانيسم ها، گياهان، جانوران و انسان فعاليت مي كند در اين مركز، نمونه هاي متنوع با هدف حفظ و نگهداري از تنوع زيستي و ارايه نمونه هاي استاندارد با كيفيت مورد كاربرد در تحقيقات مختلف و مورد استفاده در زيست فناوري جمع آوري مي شوند. دکتر فرزانه خاطر نشان کرد: براي درك اهميت موضوع تنها كافيست به ميزان هزينه درمان بيماريها توجه كنيم. طبق پيش بيني ها در صورت استمرار وضع موجود تا دو دهه آينده، بخش عمده درآمد كشورها بايد بيماريهای شايع نظير سرطان، ديابت و بيماريهاي قلبي و عروقي شود. به همين دليل دولتها براي كاهش هزينه هاي بخش سلامت به طراحي و اجراي بانكهاي زيستي بزرگ و جمع آوري، سامان دهي و ارايه ميليونها نمونه زيستي روي آوردند. در بسياري از موارد، اجراي اين طرحها به صورت بين المللي در آمده و به طرف جهاني شدن پيش مي رود تا با تشخيص عوامل مؤثر در بيماري ها، پيشگيري و درمان مؤثر امكان پذير شده و از گستردگي بحرانهاي آتي كاسته شود. وی گفت: حفظ محيط زيست و تنوع زيستي براي ادامه زندگي انسانها واجب است. با كاهش تنوع زيستي به دليل انقراض گونه ها و اصلاح نژاد، امنيت غذايي و زيستي بشر به خطر افتاده كه يكي از راههايي كه مي توان به وسيله آن روزنه اميدي براي جبران اين مشكل در آينده باقي گذاشت نگهداري از نمونه هاي زيستي قابل تكثير و تجديد پذير در مراكز ذخاير زيستي است. نيازهاي مختلف، در كنار رقابت اقتصادي در جهان، همگان را به كوشش براي استفاده از منابع محصولات موجودات زنده را داشته است. و واضح است كه با توجه به ذخيره زيستي و غني كشورمان، ما نيز نبايد در اين عرصه غفلت كنيم. در حال حاضر صنايع نوپاي زيستي كشورمان در تمامي حيطه هاي علوم زيستي براي رشد وبالندگي به زيرساخت هاي مطمئن و استاندارد محتاجند. دکتر فرزانه خاطر نشان کرد:البته مراكز محدودي با همت و تلاش دانشمندان و مسئولين در كشور تأسيس شده و فعاليت مي كنند اما با توجه به محدوديت هاي مختلف به هيچ عنوان پاسخگوي استعداد ها و نيازهاي كشورها نيستند. اين كنگره با هدف معرفي و شناسايي بيشتر توانايي ها و نقاط قوت مراكز و محققين سراسر كشور و نيز امكان هدفمندي فعاليت ها و ايجاد شبكه علمي ذخاير زيستي جامع و مؤثر در كشور برگزار شده است موضوعات انتخاب شده براي ارسال مقالات در مورد بانكهاي زيستي، حفاظت و بهره برداري از ذخاير، تنوع زيستي و زيست فناوري براي تخمين توانايي ها و طيف فعاليت هاي مراكز و محققين كشور كمك كننده بوده است.

 مقالات بسيار متنوعي در زمينه علوم دامي، كشاورزي و منابع طبيعي، محيط زيست ميكروارگانيسم ها و بحث هاي حقوقي و اخلاقي زيست بانكها به دبيرخانه كنگره ارسال شده است. برخلاف انتظار ما در مهلت زماني اندك ارسال مقالات بيش از 400 مقاله به دبيرخانه كنگره رسيد كه نشان از علاقمندي، توانمندي و گستردگي عملكرد فعالان اين عرصه داشت. با توجه به امكانات در نظر گرفته شده، حدود 200 مقاله براي ارايه در كنگره پذيرفته شد كه شاهد ارايه آنها خواهيم بود. و اميدواريم كه نتيجه آن شروعي براي گسترش همكاري هاي مراكز و محققين سراسر كشور و بهينه سازي فعاليت هاي حاضر و تكميل موارد مغفول مانده باشد .