در حالي که جمعيت جهان رو به ازدياد است ، ذخاير جهاني برنج کاهش و قيمت جهاني آن افزايش مي يابد. به اين منوال شايد در يک دهه آينده هيچ کشوري صادرکننده برنج نباشد و توليدات برنج هر کشور تنها نيازهاي داخلي آن را مرتفع کند، بنابراين برنج به عنوان کالايي راهبردي و غله اي مهم مطرح خواهد بود که غذاي مردم را تامين مي کند. اين در حالي است که ما در حال حاضر هم ميان 300 تا 400 هزار تن واردات برنج داريم که مي توانيم آن را با استفاده از روشهاي کاهش ضايعات به صفر برسانيم.
پژوهشگران مرکز کشاورزي جهاد دانشگاهي واحد صنعتي اصفهان هم با توجه به بالا بودن مصرف برنج در کشور و لزوم افزايش توليد محصول در کنار کاهش هزينه هاي توليدي و سختگيري سياست هاي کشاورزي در امر مکانيزاسيون موفق شده اند با ساخت دستگاه ويژه اي توليد برنج کشور را متحول کنند. يکي از دستگاه هايي که در بالا بردن راندمان توليد اين محصول کارآيي قابل ملاحظه اي دارد، دستگاه سيدر (seeder)يا دستگاه خاک گيري ، بذرپاشي و آماده سازي سيني نشائ در رابطه با توليد جعبه هاي نشائ برنج است. کاهش قابل ملاحظه آب مصرفي ، کاهش آلودگي محيطزيست ، صرفه جويي در بذر، دقت بيشتر از فواصل کشت و تعداد بوته و افزايش توليد در واحد سطح از جمله مزاياي استفاده از دستگاه سيدر است.
براساس سياست هاي اقتصادي کشور و لزوم استفاده بهينه از آب و خاک در برنامه توسعه کشاورزي نيز مي توان از اين دستگاه در مناطق گرمسير و براي کشت دوم بهره مند شد. ضمن آن که در رابطه با سياست اشتغال زايي ، در مناطق روستايي با ايجاد شرکتهاي تعاوني توليد نشائ، مي توان به عنوان يک شغل جنبي با فروش سيني هاي نشائ برنج آماده عرضه براي کشت مستقيم و در زمين اصلي به کسب درآمد بيشتري براي زارعان پرداخت.
خزانه گيري حذف مي شود
سيدر يا دستگاه اتوماتيک آماده سازي سيني نشاء برنج ، دستگاهي است که بذر مورد نياز را براساس مقدار تعيين شده يا تنظيم شده به منظور رشد و نمو گياهان در سيني هاي مهندسي قرار مي دهد. به گفته مهندس عباس ستايش ، عضو مرکز مهندسي کشاورزي جهاد دانشگاهي واحد صنعتي اصفهان و مجري طرح ، هدف از طراحي اين دستگاه ، توليد نشاء برنج داخل سيني قرار گرفته با آبپاش مسطح دو سانتي متر است که طبق تنظيمات صورت گرفته در ابتدا خاک دانه بندي شده به ارتفاع خاک و سيني از آب انباشته و سپس با بذرپاش سطح خاک بذرپاشي مي شود و در نهايت خاک ثانوي سطح بذر را مي پوشاند.
ستايش استفاده از اين دستگاه را بسيار مثبت ارزيابي مي کند و مي افزايد: با استفاده از اين دستگاه مساله محدوديت زماني و مکاني برنج به دليل حساسيت آن به استرس دما از ميان خواهد رفت.
چون مي توان به دليل ايجاد و امکان توليد سيني هاي نشاء، سطح کشت خزانه کاري را در مناطق معتدل و گرمسير به کشت گياهان پاييزه اختصاص داد و پس از برداشت محصول آن فورا به دليل آماده بودن نشائ برنج در گلخانه اقدام به کشت يا زراعت دوم کنيم. در اين حالت استرس زماني يا تاخير کشت رويش گياه در گلخانه يا محل مناسب ديگر مانع کشت اين گياه نخواهد بود و از طرف ديگر مي توان در مناطق سردسير هم به دليل وجود استرس دما تا متعادل شدن دماي محيط و آب بستر کشت (چون برنج يک گياه نيمه آبزي است)، نشائ گياه برنج را در گلخانه به عمل آورد و با مناسب شدن وضعيت اقليمي بلافاصله آن را به بستر اصلي منتقل کرد.
اين کار را مي توان به دليل فراهم بودن اين گياه در ابعاد استاندارد در سيني هاي مختلف و توليد فراوان و انبوه آن ، در سطح وسيع انجام داد. به گفته مهندس محمدرضا نظري ، مدير مرکز مهندسي کشاورزي جهاد دانشگاهي واحدصنعتي اصفهان تاکنون در استان اصفهان شلتوک کاران بويژه زارعان با استفاده از سيني هاي مخصوص به صورت دستي اقدام به انجام اين کار مي کردند که البته از دقت کافي برخوردار نبود. به همين علت هم مجبور به استفاده بيشتر از بذر مي شدند که در رقابت گياه با گياه به علت يکنواخت نبودن بذرپاشي در سطح سيني موجب نروييدن يکنواخت و مناسب گياه مي شد. متعاقب اين مساله آنها دچار دلسردي و ضرر و زيان ناشي از اين امر مي شوند و اين کار در نهايت به از ميان رفتن بذر مورد استفاده منجر مي شد. اما با به کارگيري دستگاه سيدر ضمن کاهش هزينه هاي کارگري امکان استفاده از اين دستگاه در کشت مکانيزه يا ماشيني هم وجود دارد.
نظري مي افزايد: براي توليد اين دستگاه ، مرحله مطالعاتي ، طراحي و ساخت سه نمونه مختلف آن به اتمام رسيده است و تست نمونه نهايي نيز انجام شده است که مي توان در کشت زراعي سال آتي با تست آن در مزرعه ، مرحله تست آزمون ماشين هاي کشاورزي را هم به اتمام رساند و سپس اقدام به توليد انبوه آن کرد. ضمن آن که اين دستگاه به عنوان اختراع ثبت شده است و در اين رابطه آمادگي ارائه دانش فني آن به توليدکنندگان ماشين هاي کشاورزي وجود دارد.
برنجکاري صنعتي
استفاده از دستگاه سيدر طي چند سال گذشته در کشورهاي ژاپن و کره شروع شده است و در کشور ما هم طراحي و ساخت آن در حال توسعه است.
به طوري که اغلب زارعين شلتوک کار با تهيه سيني هاي چوبي و پر کردن آن با دست از روش سنتي خود فاصله گرفته اند و اين روش را راحت تر و مقرون به صرفه تر مي دانند. به گفته نظري ، در صورتي که از طريق مراجع اجرايي يا وزارت جهاد کشاورزي و بويژه از طريق شرکتهاي تعاوني توليد نشاء گياه چنين دستگاه هايي تهيه و در اختيار کشاورزان قرار گيرد، امکان صرفه جويي در هزينه ها و نيز کاهش ضايعات را به دنبال خواهد داشت.
قدر مسلم آنچه مطرح است استفاده از ماشين آلات در امر توليد با توجه به افزايش بازده و کارآيي است و در اين حالت سهولت کار باعث بالا رفتن سطح توليد بويژه از جنبه مسائل اقتصادي خواهد بود. يکي از مشکلات اصلي دست اندرکاران امور کشاورزي ، محدوديت زماني است. به همين دليل هم براي پوشش دادن سطح بيشتر نياز به تامين امکانات و تجهيزات ، لازم است بتوان در کوتاهترين زمان ممکن ، بستر کشت را با بذر مورد نظر پر کنيم که اين عمل به صورت دستي با استفاده از کارگر بسيار مشکل و هزينه بر است ، اما با استفاده از دستگاه سيدر در حدود 64درصد هزينه هاي توليد کاهش مي يابند. براي مثال مي توان به يکي از اين هزينه ها اشاره کرد. با روش توليد نشاء برنج به صورت سنتي يا دستي لازم است حداقل در واحد سطح (هکتار) حدود 100کيلوگرم بذر در خزانه گيري مصرف کرد در حالي که اين مقدار بااستفاده از دستگاه سيدر به حدود 45کيلوگرم کاهش مي يابد. به صورتي که اگر ما رقم 500تومان براي هر کيلوگرم بذر مرغوب شلتوک را در نظر بگيريم ، با سطح کشتي معادل 600هکتار برنج کشور مي توان مبلغ 15ميليارد تومان صرفه جويي در مصرف بذر داشت يا آن که معادل 30هزار تن کاهش ضايعات بذر مرغوب شلتوک يا برنج را به دنبال خواهد داشت. ضمن آن که کشت بذر توسط دستگاه سيدر، رويش يکنواخت جوانه هاي نشائ و به بار نشستن همزمان در رويش گياه را به دنبال دارد.
بنابراين توسعه سطح کشت در مناطق سردسير کشور به دليل وجود ميزان آب کافي و کاهش مصرف آب با استفاده از اين روش در مناطق گرمسير و معتدل به دليل حذف خزانه کاري و ايجاد امکان کشت گلخانه اي از ديگر مزاياي استفاده از اين دستگاه در مقايسه با روش صنعتي است.
مهندس حيدرعلي نيرومند، مدير مرکز مهندسي مکانيک مراحل طراحي و ساخت اين دستگاه را با توجه به آن که هيچ اطلاعاتي در اين زمينه در منابع داخلي و خارجي وجود نداشت ، بسيار مشکل مي داند و مي افزايد: در طراحي و ساخت اين دستگاه با استفاده از روش سعي و خطا در نهايت کار را به اتمام رسانديم و خوشبختانه نمونه دستگاه نهايي از نظر عملکرد مطلوب است و شکل خاصي ندارد. نيرومند در پايان اين دستگاه را براي شرکتهاي تعاوني توليد نشائ برنج ، روستاييان برنج کار، مرکز ترويج کشاورزي و حتي توليد نشائ گل و گياهان هم مناسب و کاربردي مي داند.

گزارش از:بهاره صفوي
منبع:جام جم يکشنبه 12 شهريور ماه 1385