ذخيره سازي تصاوير پزشکي به صورت پرونده رايانه اي ، امکان نسخه برداري دقيق و سريع به هر تعداد از تصوير بدون قرار دادن مجدد بيمار در فرآيند تصويربرداري پزشکي، بايگاني تصاوير در محلهاي مختلف، ارسال تصوير از طريق شبکه هاي ارتباطي بدون افت کيفيت ، فراهم کردن امکان پردازش رايانه اي تصاوير، بسترسازي براي بهره گيري از نظر تشخيصي و مشاوره اي متخصصان ساکن در ساير شهرها و کشورها بخش تفکيک ناپذير سيستم هاي بايگاني و انتقال تصوير، راديولوژي از دور و پزشکي از دور به شمار مي آيند.
براي رسيدن به اين مهم ، متخصصان جهاد دانشگاهي پس از 3 سال تلاش و پژوهش توانستند براي اولين بار در ايران به امکان ثبت ، ذخيره سازي ، نمايش و پردازش تصاوير مختلف پزشکي دست يابند.
هرچند استاندارد DICOM به دليل رواج کامل آن در جهان از سوي سازندگان تجهيزات تصويربرداري ، پردازش تصاوير و مديريت پرونده هاي پزشکي کاملا شناخته شده است و متخصصان راديولوژي و پزشکان در کشورهاي پيشرفته صنعتي نيز با آن آشنايي دارند، اما در کشورهاي در حال توسعه هنوز بسياري از متخصصان و دانش آموختگان رشته پزشکي ، تا حدودي با اين استاندارد و کاربرد گسترده آن در جهان امروز و تسهيلاتي که استفاده از آن مي تواند در فراهم آوردن بستر مناسب براي بهبود تشخيص و مشاوره پزشکي عرضه کند، بيگانه اند، حال آن که هدف اوليه از تدوين و ارائه استاندارد انتقال تصاوير پزشکي به روش ديجيتال تامين امکان بازيابي تصاوير و اطلاعات همراه آنها از تجهيزات تصويربرداري ديجيتال در يک قالب استاندارد است که ميان سازندگان تجهيزات تصويربرداري مشترک باشند.
تحقق اين امر امکان بازيابي تصوير و اطلاعات آن را براي متخصصان مستقل از نوع تجهيزات و شرکت سازنده فراهم مي آورد.
شايد اين سوال براي برخي متخصصان ، اعم از پزشکان و متخصصان تصويربرداري پزشکي وجود داشته باشد که با توجه به هزينه پايين و سهولت نگهداري و بازبيني تصاوير پزشکي عادي نظير فيلمهاي راديولوژي و تصاوير سونوگرافي و نيز تجزيه طولاني متخصصان در تفسير اين نوع تصاوير اصولا چه نيازي به ضبط و نمايش و پردازش تصاوير در محيط رايانه اي است؟
البته اين پرسش مهمي است و در صورت ارائه پاسخ مناسب و قابل قبول به اين سوال ، چشم انداز گسترده و روشني را درباره ضرورت يا عدم ضرورت استفاده از رايانه و سيستم هاي رايانه اي در مقابل متخصصان به تصوير مي کشد.
معاون پژوهشي پژوهشکده برق جهاد دانشگاهي در اين باره مي گويد: اکثر متخصصان رايانه را به عنوان ابزاري پيشرفته که داراي حافظه گسترده براي ذخيره سازي اطلاعات و قابليت انجام محاسبات با سرعت بسيار زياد است ، مي شناسند، حتي اغلب با قابليت هاي آن در زمينه مديريت اطلاعات در حجم بالا و انجام ساير امور نظير واژه پردازي ، تايپ و اصلاح متون آشنايي دارند.
دکتر حميدرضا صادق محمدي در ادامه مي افزايد: در حقيقت ، قدرت بالاي رايانه ها در دو بعد مکمل يکديگر نهفته است. نخست بخش سخت افزاري است که سرعت بالاي انجام عمليات محاسباتي و حجم قابل ملاحظه حافظه هاي آن موجب انجام سريع محاسبات و جابه جايي اطلاعات از حافظه ها به ريزپردازنده ها و بالعکس مي شود و دوم بخش نرم افزاري که انعطاف پذيري آن در پذيرش برنامه هاي اجرايي متنوع رايانه را به ابزاري مناسب براي انجام امور مختلف مبدل مي سازد.
اگرچه نگهداري و بازبيني تصاوير پزشکي عادي از هزينه پايين و سهولت کاري قابل ملاحظه اي برخوردار است ، اما اين روش در پاره اي موارد مشکلات و کاستي هايي را نيز به همراه دارد که در صورت شناسايي آنها، استفاده از رايانه را مي توان به عنوان راه حل و گزينه اي مناسب براي رفع برخي از آن موارد در نظر گرفت.

محاسن ضبط، نمايش و پردازش تصاويرپزشکي
تصاوير پزشکي عموما به دليل مخاطرات احتمالي در تصويربرداري مکرر يا طولاني مدت براي بيمار و نيز هزينه هاي جانبي به صورت تک نسخه اي تهيه مي شوند و تکثير آنها به روشهاي عادي معمولا هزينه قابل ملاحظه اي را در بردارد، ضمن آن که در اين روشهاي تکثير کيفيت تصوير نيز عمدتا کاهش مي يابد.
در حالتي که با ضبط تصوير پزشکي در محيط رايانه امکان تکثير آن با وقت زياد، هزينه کم و به تعداد مورد نياز فراهم مي شود.
در اين صورت امکان درج هر تصوير پزشکي در بايگاني هاي مختلف فراهم مي شود، لذا بيمار، پزشک معالج ، مرکز تصويربرداري و احيانا بيمارستان هر کدام مي توانند بايگاني خاص خود را داشته باشند.
صادق محمدي ، مزيت ديگر ضبط و نگهداري تصاوير پزشکي در محيط رايانه اي را امکان ارسال آنها از طريق شبکه هاي رايانه اي يا حتي خطوط تلفني پر سرعت به نقاط ديگر مي داند. بر اين اساس ، انتقال تصاوير به دليل ماهيت ديجيتال آنها در محيط رايانه اي بسهولت امکانپذير است.
لذا امکان انجام مشاهده پزشکي بين متخصصان در شهرهاي مختلف کشور يا حتي کشورهاي متعدد فراهم مي آيد که اين موضوع مي تواند تا حد زيادي از اتلاف وقت افراد، کاهش مسافرت ها و صرف هزينه هاي غيرضروري بويژه براي ساکنان شهرهاي کوچک جلوگيري کند.
معاون پژوهشي پژوهشکده برق جهاد دانشگاهي در ادامه مي افزايد: نکته مهم ديگر سهولت مديريت ذخيره سازي و بازيابي تصاوير پزشکي در محيط رايانه است که امکان جستجوي سريع و دقيق براساس يک سيستم مديريت پايگاه داده را فراهم مي سازد، اين امکان درباره تصاوير عادي چندان وجود ندارد.
از ديگر مزاياي ذخيره سازي تصاوير پزشکي در محيط رايانه مي توان امکان بهره گيري از نرم افزارهاي توانمند پردازش تصوير را بر شمرد که ابزار مهمي را در اختيار متخصصان براي مشاهده بهتر جزييات تصاوير قرار مي دهند، در نتيجه متخصصان ذي ربط نيز امکان ارائه نظر تشخيص دقيق تري را خواهند داشت.
بسياري از تجهيزات تصويربرداري پزشکي پيشرفته امروزي خود از رايانه براي اخذ و ارائه تصوير موردنظر استفاده مي کنند. بديهي است ، در اين موارد ضبط تصاوير در محيط رايانه اي طبيعي ترين شيوه است.
چنين شيوه هاي تصوير برداري عمدتا به دليل دقت بالاتر و آلودگي زيست محيطي کمتر روزبه روز رواج بيشتري مي يابد. از سوي ديگر تصاوير ذخيره شده در محيط رايانه اي را نيز مخاطرات خاصي تهديد مي کند که از آن جمله امکان از ميان رفتن ناخواسته تصوير به دليل بروز اشکال در رايانه ، احتمال دسترسي غيرمجاز به تصاوير و نظاير آن را نيز نبايد کم اهميت شمرد.
همچنين لزوم دسترسي متخصصان به رايانه و توانايي به کارگيري مناسب آن نيز از جمله ديگر مشکلات در برخي کشورهاي درحال توسعه است. البته اين مشکلات با اتخاذ روشهاي معمول حفاظت از داده هاي رايانه اي و ارائه آموزش هاي لازم تا حد زيادي قابل پيشگيري است.
صادق محمدي مي گويد: در حال حاضر، استفاده از رايانه در ذخيره سازي ، بازيابي و پردازش تصاوير پزشکي تا حد زيادي اجتناب ناپذير است. سوال مهمي که احتمالا به ذهن خطور مي کند، آن است که آيا ضبط و بازيابي تصاوير پزشکي در محيط رايانه از قاعده و استاندارد مشخصي پيروي مي کند و يا هر فرد و گروهي به صورت سليقه اي اين کار را به روش مخصوص خود انجام مي دهد.
پاسخ آن است که هرچند امکان دارد افراد يا گروههاي محدودي از شيوه هاي خاص خود استفاده کنند، اما در امريکا، اروپا، ژاپن و اغلب کشورهاي توسعه يافته صنعتي از استاندارد «تصويربرداري و ارتباطات ديجيتال در پزشکي» DICOM به عنوان تنها استاندارد رسمي براي ذخيره سازي ، نمايش و ارسال تصاوير پزشکي به صورت گسترده استفاده مي شود که اين استاندارد از اجزاي تفکيک ناپذير سامانه هاي بايگاني و انتقال تصوير، سيستم هاي راديولوژي از دور و پزشکي از دور به شمار مي آيد.

امکان توليد نرم افزار در کشور
نکته حايز اهميت درباره استاندارد DICOM آن است که مطابق با اين استاندارد هر پرونده حاوي تصاوير پزشکي ذخيره شده در حافظه رايانه مي تواند به صورت يک پرونده کامل ضبط شود که علاوه بر خود تصوير، شامل اطلاعات مورد نياز نظير مشخصات فردي بيمار، نوع و زمان تصويربرداري و نظر تشخيصي مربوط نيز باشد.
معاون پژوهشي پژوهشکده برق جهاد دانشگاهي با اشاره به اين که در حال حاضر بسياري از تجهيزات پيشرفته تصويربرداري پزشکي که از سوي شرکتهاي معتبر بين المللي عرضه مي شوند، به صورت قابليت اوليه يا با نصب ابزارهاي اختياري امکان ارائه تصاوير منطبق با اين استاندارد را دارند، افزود: بر اين اساس ، با توجه به نيازي که متخصصان فعال در شبکه بهداشت و درمان کشور در آينده اي نه چندان دور به ابزارهاي لازم براي ثبت ، ذخيره سازي ، نمايش و پردازش تصاوير پزشکي خواهند داشت ، بخش پژوهش جهاد دانشگاهي با توجه به آينده نگري که از اين نهاد علمي انتظار مي رود از سال 1379 کار بر روي پروژه طراحي و توسعه نرم افزارهاي نمايش و پردازش تصاوير پزشکي را در دستور کار خود قرار داد.
ثمره فعاليت مستمر اين مرکز در طول ساليان گذشته در اين زمينه ارائه نرم افزارهاي مختلفي با عنوان کلي بسته هاي نرم افزاري JD DICOM در سال 1382است که مي تواند در اختيار قشرهاي مختلف شاغل در عرصه پزشکي اعم از متخصصان تصويربرداري ، پزشکان و دانشجويان پزشکي و يا موسسات و سازمان هاي فعال در اين عرصه اعم از مراکز تصويربرداري پزشکي ، درمانگاه ها، بيمارستان ها و دانشگاه هاي علوم پزشکي قرار گيرد.

کاربردهاي نرم افزار داخلي
نرم افزارهاي JDDICOM براي ثبت ، نمايش و پردازش تصاوير پزشکي منطبق با استاندارد DICOMمورد استفاده قرار مي گيرند.
درباره تصاوير ثابت اين نرم افزارها علاوه بر فرمت منطبق با استانداردهاي بين المللي ، فرمت هاي ديگر تصاوير نظير BMP، GIF، JPEG و PCX را نيز بازخواني مي کنند و اطلاعات همراه تصوير را نمايش مي دهند. درباره تصاوير متحرک نيز نرم افزارهاي MIPV و MIPC امکان بازخواني تصاوير متحرک را براي کاربر فراهم مي کنند.
صادق محمدي مزيت نرم افزارهاي ساخت کشور را در مقايسه با ساير نرم افزارهاي گرافيکي قابليت انطباق با استاندارد DICOM مي داند و مي افزايد: اين نرم افزارها علاوه بر آن که در ايران توليد و عرضه شده اند و از اين حيث ، مي توانند از پشتيباني بهتري سود ببرند، از قيمت بسيار مناسب تري نسبت به نرم افزارهاي حرفه اي خارجي برخوردار هستند.
همچنين طراحي آنها براساس توانايي هاي کاربري متخصصان ايراني در عرصه پزشکي و امکان دريافت و نمايش تاريخ ها براساس تقويم هجري شمسي از ساير ويژگي هاي ديگر آنها به شمار مي آيند.
ضمن آن که در سطح کلان اقتصاد کشور، موجب صرفه جويي اقتصادي قابل ملاحظه اي مي شوند و ابزار مناسبي را براي تشخيص و درمان بهتر بيماران فراهم مي آورند. براي بهره برداري از امکانات نمايش و پردازش تصاوير پزشکي از سوي اين نرم افزارها تنها به يک رايانه شخصي با ميزان حافظه و قابليت گرافيکي خوب نياز است که سيستم عامل Win 98يا بالاتر داشته باشد.
براي ثبت تصاوير پزشکي نيز چنانچه تصوير به صورت پرونده رايانه اي در دسترس باشد به تجهيزات ديگري نياز نيست.
البته چنانچه تصوير به اين صورت در دسترس نباشد، بايد از دستگاه اسکنر يا کارت ويدئويي مناسب براي تبديل تصوير به پرونده رايانه اي و سپس ثبت آن از سوي نرم افزار استفاده کرد.
در مراکز تصويربرداري پزشکي و يا بيمارستان ها و درمانگاه ها براي ثبت تصاوير مطابق استاندارد کافي است که در مرکز يک رايانه مجهز به سيستم پردازش تصاوير پزشکي MIPC وجود داشته باشد و به ازاي تعداد رايانه هايي که در بخشهاي ديگر مجتمع بايد قابليت نمايش و پردازش تصاوير را داشته باشند، نياز به رايانه هاي مجهز به نمايشگر حرفه اي تصاوير پزشکي MIPVاست.
*اين گزارش توسط بهاره صفوي خبرنگار روزنامه جام جم تهيه ودر تاريخ چهارشنبه 11 آذر ماه 1383در اين روزنامه به چاپ رسيده است.همچنين علاقه مندان به اين نرم افزار مي توانند به پايگاه www.jddi.comمراجعه نمايند.