اشاره:
بسياري از افراد معتقدند يکي از به يادماندني ترين و لذت بخش ترين لحظه زندگي شان زماني است که صاحب فرزند شده اند.
حال تصور کنيد که توانايي فرزنددار شدن به يکي از دلايلي که به آن ناباروري مي گويند، از شما گرفته شود. در چنين وضعيتي چه مي کنيد؟... بي شک با مراجعه به متخصصان زنان و نازايي درصدد برمي آييد تا از طريق يکي از شيوه هاي درمان ناباروري که خوشبختانه امروزه شاهد پيشرفت هاي چشمگيري نيز شده اند، به رفع مشکل خود يا همسرتان کمک کنيد. اين روشها از درمان هاي دارويي ، شيوه هاي لقاح خارج رحمي چون IVF، IVI، اهداي اسپرم و تخمک گرفته تا اهداي جنين همگي براي کمک به سلامت روحي - رواني زوجين و نيز تحکيم بنيان خانواده ها ارائه مي شوند.
پژوهشکده فناوري هاي نوين علوم پزشکي جهاد دانشگاهي ابن سينا بر آن شده است تا سمينار ميان رشته اي رحم جايگزين را با هدف بررسي اين تکنيک از ابعاد پزشکي ، حقوقي ، اخلاقي ، روانشناختي و جامعه شناختي در آبان امسال برگزار کند. به اين بهانه پاي صحبت برخي از دست اندرکاران اين سمينار نشسته ايم.
آيا مي دانيد هم اکنون ، يعني در قرن بيست ويکم و با تمام پيشرفت هايي که بشر در عرصه هاي گوناگون علمي ، اجتماعي و فرهنگي داشته است باز هم ناباروري سومين عامل طلاق در کشورمان محسوب مي شود؟
شايد حدود 4 يا 5 سال پيش بود که تمام رسانه ها خبر دادند طي دهه اخير ناباروري به طور کلي در دنيا ريشه کن مي شود که اين عامل را بايد مرهون پيشرفت هاي فوق العاده در عرصه درمان ناباروري دانست ؛ بعلاوه جاي بسي خوشحالي است که ايران نيز از قافله تيزروي اين پيشرفت ها عقب نمانده و از کشورهاي مطرح خاورميانه در زمينه ارائه تکنيک ها و درمان هاي نوين ناباروري شناخته مي شود.

رحم جايگزين و نه اجاره اي

رحم جايگزين (Surogacy) تکنيکي است که در فقدان رحم سالم کاربرد دارد. در واقع در اين شيوه درماني از رحم زني ديگر غير از صاحب گامت ، با رعايت شرايط خاصي براي طي دوران بارداري و به دنيا آوردن جنين استفاده مي شود.
دکتر معيني ، پرنياتولوژيست با تاکيد بر اين که 2 فاکتور اسپرم و تخمک در بارداري و لقاح خارج رحمي (IVF) و نيز وجود رحم سالم موثر هستند، مي افزايد: با اين حال در مواردي که زنان مبتلا به سندرم راکي تانسکي (عدم رشد مجاري مولرين در دوران جنيني) باشند يا در زنان مبتلا به سندرم آشرمن (متعاقب سقط و بروز چسبندگي رحمي)، در مبتلايان به بيماران عفوني و سل رحمي ، در سقطهاي مکرر با علل ناشناخته و نيز هنگام وجود بيماري هاي سيستميک و تحمل ناپذير دوران بارداري ، استفاده از رحم جايگزين به عنوان موثرترين تکنيک درمان ناباروري توصيه مي شود.

رحم جايگزين ، تجارت عضو نيست

شايد يکي از اصلي ترين نگراني هاي متخصصان در ارائه و کاربرد رحم جايگزين در کشورمان ، تجاري شدن و جنبه خريد و فروش اين تکنيک با ديدگاهي شبيه خريد و فروش اعضاء است. دکتر محمدمهدي آخوندي ، رئيس پژوهشکده ابن سينا در اين ارتباط مي گويد: هدف استفاده از رحم جايگزين در مرحله نخست کمک به زوجين نابارور است. هم اکنون در اين باره به لحاظ پزشکي مشکلي وجود ندارد و اجماعي در زمينه استفاده از رحم جايگزين وجود دارد. بعلاوه درباره پرداخت وجه به بانويي که به عنوان صاحب رحم جايگزين انتخاب مي شود، بيشتر علمائ بر اين عقيده اند که منعي ندارد، بعلاوه براساس اين اجماع ، حق امتناع از استرداد کودک در زمان اهدائ به صاحب گامت نيز وجود ندارد. در واقع مبلغ پرداختي صرفا در قبال هزينه هاي دوران بارداري که حتي گاهي از عهده صاحبان گامت و اسپرم نيز فراتر مي رود، قلمداد مي شود.

تعهد اخلاقي در کنار قانونمندي

مسلما بحث استفاده از رحم جايگزين واقعيتي است که علم پزشکي و فناوري آن را ممکن کرده است. آنچه بايد در ارتباط با آن اتفاق بيفتد قانونمندي استفاده از آن است ، به گونه اي که استفاده از اين شيوه ، تحت قراردادي صورت گيرد که براساس آن ، طرفين قرارداد از مزاياي آن بهره مند شوند. دکتر محمد راسخ ، مدير گروه حقوق و اخلاق زيستي پژوهشکده ابن سينا در اين ارتباط مي گويد: در علم اخلاق ، پيشگيري از روش غلط و جلوگيري از سوء استفاده به اعلام جرم و ارتکاب آن ارجح است ؛ بنابراين براي سامان يافتن استفاده از رحم جايگزين ، ناگزير به وضع قانون هستيم.
البته برخي از نظام هاي حقوقي رحم جايگزين را ممنوع ، برخي آن را مجاز و برخي نيز آن را مشروط مي دانند، در حالي که موضع نظام حقوقي ايران در برابر آن سکوت است. يکي از مشکلات موجود آن است که طبق قوانين فعلي کشور، بيمارستان ها گواهي ولادت را براي کسي صادر مي کنند که بچه را به دنيا مي آورد، در حالي که در اين باره بايد گواهي ولادت به نام صاحبان اصلي گامت و اسپرم صورت گيرد. به علاوه بايد مشخص شود که تا زمان وضع حمل ، صاحبان گامت و اسپرم و نيز فرد صاحب رحم جايگزين هر يک چه وظايف و مسووليت هايي را به عهده دارند. به علاوه بايد مشخص شود که هزينه هاي دوران بارداري را که شامل هزينه هاي درمان ، بهداشت ، تغذيه و مشاوره ها مي شود، چه کساني بايد متقبل شوند. کما اين که اين بارداري نيز داراي مخاطرات بيشتري است ، پس مسووليت جنبه هاي جسمي و رواني احتمالي را چه کساني بايد متقبل شوند؟

بيمه ها حمايت کنند

در بسياري از کشورها، پايه اصلي توافقاتي که راجع به رحم جايگزين صورت مي گيرد، بيمه ها هستند. در حالي که در کشور ما بيمه ها در اين ارتباط تاکنون کاملا سکوت کرده اند.
دکتر ناصر معيني ، مسوول کلينيک پره ناتولوژي پژوهشکده ابن سينا مي گويد: متاسفانه تاکنون شرکتهاي بيمه اي در کشور ما به بررسي حمايت هاي بيمه اي در اين بحث نپرداخته اند. در حالي که بانوي صاحب رحم ، در دوران بارداري ممکن است با مخاطرات زيادي روبه رو باشد که ممکن است حمايت مالي صاحبان گامت و اسپرم براي پوشش آنها کافي نباشد. در اين صورت حمايت شرکتهاي بيمه اي مي تواند در پروسه حفظ سلامت نوزادان بسيار موثر باشد.

گزارش از:پونه شيرازي
منبع:جام جم 17 مرداد ماه