کشور ما به دليل داشتن تنوع آب و هوايي ، تجربه بالاي زارعان در کشت محصولات صيفي و سبزي و داشتن ظرفيت مناسب براي صادرات و اشتغالزايي در اين بخش توانمندي قابل توجهي دارد.
در اين ميان بررسي ها نشان مي دهد سرانه مصرف سيب زميني يعني يکي از مهمترين محصولات اين گروه در کشور ما حدود 45 کيلوگرم است و مصرف اين ماده خوراکي در جامعه ما از مصرف سرانه جهاني 11 کيلوگرم بيشتر است.
البته نبايد رشد فرآوري توليد سيب زميني در سالهاي اخير را که موجب شده است ايران از نظر توليد اين محصول در رتبه چهارم جهاني قرار گيرد فراموش کرد. آنچه مسوولان و دست اندرکاران توليد اين محصول حياتي را نگران کرده ، عوامل بيماري زايي است.
سيب زميني يکي از مهمترين گياهان دو لپه اي در تغذيه انسان است. اين محصول از نظر اهميت در مقام پنجم و بعد از محصولاتي همچون گندم ، برنج ، ذرت و جو قرار دارد و پس از ذرت گسترده ترين توزيع را در دنيا دارد. سيب زميني در 140 کشور کشت مي شود و اگر چه در اين ميان بيش از 100 کشور در مناطق گرمسيري و نيمه گرمسيري واقع شده اند، اما هنوز بيشترين توليد سيب زميني در مناطق معتدله و در کشورهاي صنعتي متمرکز است و به علت قدرت توليد بالا، سازگاري با دامنه بسيار وسيعي از اقليم ها به عنوان يک منبع غذايي ، توليد آن در حال افزايش است.
در حال حاضر سطح زير کشت سيب زميني در دنيا حدود 30 ميليون هکتار و در ايران 157 هزار و 811 هکتار با عملکرد حدود 312 هزار و 323کيلوگرم در هکتار است.
اين منبع غذايي به علت داشتن وزن خشک و پروتئين بسيار بالا در واحد زمان و سطح ، همچنين سازگار بودن با شرايط محيطي متفاوت از پتانسيل غذايي بالايي براي جمعيت رو به افزايش جهان برخوردار است.

موجود ميکروسکوپي خسارت زا
مبدا سيب زميني ، کوهستان هاي آند در امريکاي جنوبي است و اين گياه در آنجا از زمانهاي بسيار دور به عنوان يک محصول مهم غذايي مطرح بوده است. کمتر از نيمي از کل سيب زميني مستقيما براي مصارف انساني مورد استفاده قرار مي گيرد و مابقي آن به عنوان خوراک دام يا توليد نشاسته و الکل مورد استفاده قرار مي گيرد، اما از آنجا که تکثير سيب زميني اساسا از طريق غده صورت مي گيرد، اکثر عوامل بيماري زاي آن به چندين نسل منتقل مي شود. اين غده ها داراي تعدادي ويروس گياهي هستند بدون اين که علايم ظاهري نشان دهند. اروپاييان از همان اوايل به اهميت اقتصادي ويروس هاي سيب زميني واقف بودند. اوايل قرن 18 ، کاهش محصول سيب زميني در انگلستان ديده شد و از اواخر اين قرن چنين کاهش محصولي در ديگر کشورهاي اروپايي و سراسر جهان مشاهده شد، اما چيزي درباره دليل اصلي اين کاهش يعني ويروس ها مشخص نبود. تنها راه مبارزه با آلودگي هاي ويروسي درسيب زميني تهيه غده هاي بذري سالم است
 بتدريج تحقيقات و بررسي هاي محققان نشان دادند چنين کاهش هاي تدريجي محصول به دليل وجود کمپلکسي از حدود 30 ويروس گياهي است که سيب زميني را آلوده مي کنند. حقيقت آن است که شيوع کمتر ويروس هاي سيب زميني اثر کمتري بر کاهش محصول دارد، اما شيوع بيشتر و شديدتر آنها، باعث کاهش شديد محصول مي شود. براساس تخمين اجمالي ، تنها آلودگي 40 50 درصد سيب زميني با اين ويروس ها که به کاهش 40 درصد محصول منجر مي شود، خسارت سالانه 6 هزار روپيه در هند را به دنبال دارد.
البته اين مشکل در حال حاضر در همه جاي دنيا البته کشور ما نيز مطرح است. بنابراين با توجه به اهميت ويروس هاي سيب زميني در کاهش محصول ، لازم است تحقيقاتي به منظور شناسايي و تشخيص آنها در مناطق کشت سيب زميني در ايران انجام گيرد تا بتوان اقدامات لازم براي کنترل آنها و جلوگيري از کاهش محصول انجام داد. با توجه به اين که گياه سيب زميني يکي از گياهان زراعي باارزش از نظر تغذيه و توليدات صنعتي و دارويي است تکثير اين گياه به روش کشت بافت مي تواند به توليد گياهان سالم و عاري از بيماري بويژه ويروس ها بينجامد.

محيط کشت استثنايي
ويروس هاي بيماري زا، سالانه خسارات زيادي به محصول سيب زميني وارد مي کنند؛ اين در حالي است که کنترل بيماري هاي ويروسي پس از آلودگي مزارع ، معمولا ناممکن است.
بنابراين بهترين روش براي مبارزه با اين عوامل ، توليد بذر سالم و عاري از ويروس است. به اين منظور با انجام طرحي در گروه پژوهش اصلاح ژنتيک گياهان باغباني جهاد دانشگاهي دانشکده کشاورزي دانشگاه تهران ، ريزغده هاي عاري از ويروس سيب زميني توليد شده اند. به گفته مهندس سيدضيائ نصرتي ، مدير جهاد دانشگاهي دانشکده کشاورزي دانشگاه تهران توليد ريزغده هاي سالم به روش کشت درون شيشه اي (Invitro)به صورت انبوه يکي از اهداف مهم توليد بذر سيب زميني در بسياري از کشورهاست.
البته در شرايط طبيعي ، حدود 25 ويروس و يک وبيروئيد سيب زميني را آلوده مي کنند و براساس مطالعات انجام شده ، خسارات بيماري هاي ويروسي به اين محصول تا 30 درصد برآورد شده است.
در واقع غده هاي معمولي مورد استفاده براي کشت ، داراي آلودگي هاي ويروسي هستند و دليل گسترش اين آلودگي ها هم ناشي از غده تکثير اين گياه است.
نصرتي با اشاره به اين که تنها راه مبارزه با آلودگي هاي ويروسي در اين گياه ، تهيه غده هاي بذري سالم و عاري از ويروس است ، مي افزايد: در گياهان آلوده به ويروس ، معمولا ناحيه مريستمي گياه ، عاري از ويروس است و يا مقدار ويروس ها در اين ناحيه پايين است ؛ به همين دليل در روش کشت مريستم ، بافت مريستم انتهايي گياه در شرايط درون شيشه اي کشت مي شود.
در اين حالت ، گياهچه ها پس از تيمار گرمايي نمونه برداري شده سپس اين نمونه ها در محيط غذايي مناسب و تحت شرايط استريل آزمايشگاهي رشد داده مي شوند. در مراحل بعدي پس از تهيه گياه مناسب عاري از ويروس ، به توليد ريزغده هاي عاري از ويروس اقدام مي شود. اين طرح به دليل نقش آلودگي هاي ويروسي سيب زميني در کشور از اهميت بالايي برخوردار است و به کمک دستاوردهاي آن مي توان به افزايش توليد در سطح کشور بخصوص در مناطق و مراکز عمده کشت اين محصول از جمله استان هاي آذربايجان ، اصفهان ، همدان و برخي از مناطق جنوبي اميدوار بود.
نصرتي در ادامه مي گويد: نتايج اين طرح پژوهشي که از 3 سال پيش تاکنون در گروه پژوهشي اصلاح ژنتيکي گياهان باغباني جهاد دانشگاهي انجام شده است نشان مي دهد، به کارگيري توام دو روش گرما درماني و کشت مريستم در حذف ويروس هايي که تنها با يکي از اين دو روش از بين نمي روند موفقيت آميز است.
بنابراين با توجه به نتايج به دست آمده از اين طرح ، بهتر است در طرحي جامع ويروس هايي را که در کل کشور بيشترين خسارت را به مزارع وارد مي کنند شناسايي شده و براي تمامي آنها عاري سازي صورت گيرد. به اين ترتيب ارقام سازگار در هر منطقه از کشور شناسايي و ريزغده زايي آنها به روش درون شيشه اي مورد ارزيابي قرار مي گيرد همچنين مي توان با توجه به اهميت توليد غده هاي عاري از ويروس ، طرحهايي به منظور حفظ و نگهداري ژرم پلاسم آنها در کشور اجرا کرد.
گفتني است اين طرح که مراحل مطالعاتي و آزمايشگاهي اش با موفقيت به پايان رسيده است در نهمين کنگره ژنتيک ايران ارائه شده است و توليد نيمه صنعتي بذور عاري از ويروس سيب زميني از اهداف بعدي اين گروه است.
گزارش از:بهاره صفوي
منبع:جام جم 1/1/1385