اشاره:
آموزش‌هاي كارآفريني و اشتغال محور، توانمندسازي و ارتقاء مهارت‌هاي كسب‌وكار افراد جوياي كار، امروزه يكي از اولويت‌هاي مهم توسعه اشتغال و كارآفريني كشورمان محسوب مي‌شود. درحال حاضر نهادها و سازمان‌هاي مختلف سياست‌گزار و متولي اشتغال، دانشگاه‌ها، مراكز و مؤسسات مختلف آموزشي، پژوهشي و اجرايي اين آموزش‌ها را دنبال مي‌نمايند. اهميت اين آموزش‌ها به حدي است كه در ساير برنامه‌ها و سياست‌هاي كلان اجرايي در زمينة اشتغال از جمله سند توسعة اشتغال كشور لحاظ شده اما واقعيت اين است كه اين آموزش‌ها به شكل پراكنده، فاقد انسجام و بدون طرح و دورنماي كلي اجرا مي‌گردد و به لحاظ محتوا و نحوة اجرا از جامعيت برخوردار نيست. جهاد دانشگاهي اولين نهادي است كه از چند سال پيش توسعه همه جانبه و پرداختن به الزامات و نيازهاي توسعة كارآفريني را به عنوان دغدغه‌ اصلي در دستور كار خود قرار داده است. در اين راستا، جهت پر كردن خلاء‌ها و رفع نيازهاي موجود و دستيابي به يك نظام آموزشي جامع و كارآمد در آموزش‌هاي كارآفريني و اشتغال محور، سيستم يكپارچة آموزش كارآفريني را طراحي، تدوين و براي پيشبرد توسعة كارآفريني كشور پيشنهاد نموده است.
در مصاحبه‌اي با آقاي مهندس محمد كيا مدير اداره امور آموزشي سازمان همياري اشتغال فارغ‌التحصيلان به معرفي و بررسي اين سيستم پرداخته‌ايم كه توجه خوانندگان گرامي را به آن جلب مي‌نماييم.

 لطفاً به عنوان مقدمه سياست‌ها و برنامه‌هاي آموزشي سازمان همياري اشتغال فارغ‌التحصيلان در ارتباط با اشتغال و كارآفريني را بيان فرماييد؟
 اين سازمان از بدو شكل‌گيري، آموزش‌ مهارت‌هاي كسب‌وكار و كارآفريني را به عنوان يكي از محورهاي اصلي فعاليت خود قرار داده و توانمندسازي نيروي كار به ويژه دانشجويان و فارغ‌التحصيلان يكي از اهداف و سياست‌هاي مهم آموزشي اين سازمان مي‌باشد كه براي رسيدن به اين هدف برنامه‌هاي مختلفي طراحي و اجرا شده و بخش اصلي فعاليت‌هاي آموزشي اين سازمان بر كارآفريني و آموزش‌هاي اشتغال محور تمركز يافته است.
همان طور كه مي‌دانيد آموزش‌هاي كارآفريني در كشور ما از سابقة طولاني برخوردار نمي‌باشد و يك سياست و نظام آموزشي مشخص در اين زمينه وجود ندارد و مهمتر از همه هيچ نهادي به عنوان متولي چه در زمينه سياست‌گذاري و برنامه‌ريزي و چه در زمينه اجرا به اين امر مهم توجه نكرده است. خوشبختانه جهاد دانشگاهي از سال 1376 به انجام طرح‌هاي مطالعاتي و پژوهشي در مباحث كارآفريني كشور پرداخته و با تأسيس اين سازمان در سال 1379 آموزش‌هاي كارآفريني را سرلوحة فعاليت خود قرار داده و طي اين مدت با تدوين نزديك به 160 دوره و كارگاه آموزشي و برگزاري بيش از 250 دوره آموزشي كارآفريني و مهارت‌هاي كسب‌وكار و آموزش بيش از 8000 نفر در سراسر كشور تجارب مفيدي در برگزاري اين دوره‌هاي آموزشي كسب نموده است. در كنار آموزش‌هاي كارآفريني، پرداختن به ساير الزامات و پر كردن ساير خلاءهاي موجود همواره از دغدغه‌هاي اصلي اين سازمان نيز بوده است. به طوري كه براي رفع كمبود مدرس و مربيان كارآفريني، براي اولين بار در كشور، دورة آموزشي تربيت مربي كارآفريني را براي اعضاي هيأت علمي جهاد دانشگاهي در دانشگاه تربيت مدرس در سال 1382 طراحي و برگزار نمود.
گذشته از اين موارد، مطالعات و پژوهش‌هاي زيادي دربارة آموزش، روش‌هاي تدريس كارآفريني، روش‌هاي برگزاري دوره‌ها، انجام گرفته و همواره دوره‌هاي آموزشي برگزار شده را ارزيابي و با نظرخواهي از فراگيران، اساتيد خبره، صاحبنظران، استفاده از تجارب ديگر كشورها و مطالعات تطبيقي برقراري ارتباط با ساير سازمان‌هاي معتبر و بزرگ بين‌المللي، حضور در محافل و همايش‌هاي داخلي و بين‌المللي مرتبط با آموزش كارآفريني و برگزاري جلسات هم‌انديشي با اساتيد و صاحبنظران، در پي گشودن افق‌هاي تازه و دستيابي به يك روش و دانش فني قابل اجرا و متناسب با شرايط كشور خودمان براي آموزش كارآفريني و مهارت‌هاي كسب‌وكار بوده‌ايم.
در حال حاضر با تكيه بر تجارب و اقدامات ذكر شده، اين سازمان سيستم يكپارچة آموزش كارآفريني و اشتغال محور را طراحي و اجرا مي‌نمايد، كه تلفيقي از تجارب ديگر كشورها و بازخورد دوره‌هاي آموزشي برگزار شده در زمينه‌هاي كارآفريني و مهارت‌هاي كسب‌وكار مي‌باشد و حركت حول اين محور يكي از سياست‌هاي اصلي اين سازمان بوده و به اين نتيجه رسيده‌ايم كه با استفاده از اين سيستم يكپارچة آموزشي مي‌توان به كليه مؤلفه‌هاي مورد نياز فرآيند آموزشي كارآفريني در كشور پاسخ درخور و شايسته‌اي داد.

 در صحبت‌هايتان به سيستم يكپارچة آموزشي طراحي و اجرا شده در سازمان اشاره داشتيد، لطفاً ضمن معرفي بيشتر اين سيستم دلائل و ضرورت‌هاي طراحي و تدوين آن را براي خوانندگان هفته‌نامه توضيح دهيد.
 با توجه به اينكه در حال حاضر منابع آموزشي كارآفريني موجود در كشور، متفرق و پراكنده بوده و مدرسين به صورت سليقه‌اي به تدريس مطالب با سرفصل‌هاي متفاوت مي‌پردازند، لزوم ايجاد سيستمي يكپارچه و منسجم ضروري مي‌باشد. از طرفي بررسي تجربيات ساير كشورها در اين زمينه نيز نشان مي‌دهد كه به منظور پيشرفت هر چه بيشتر در امر آموزش، لزوم وجود سازمان‌هايي كه به طور مرتب به روزآمد كردن محتوا، روش تدريس و ساير ملزومات آموزش مي‌پردازند، امري ضروري است. به طور كلي اين سيستم، متشكل از 2 بخش كلي متمركز و غيرمتمركز است كه كلية مؤلفه‌هاي مورد نياز يك فرآيند كامل آموزشي را فراهم آورده و به شكل پويا، منسجم، با سرعت بالا و هزينة كم، خدمات آموزشي در حد استانداردهاي بين‌المللي به فراگيران ارائه مي‌دهد و با بازخورد هر مرحله، انعطاف‌پذيري و پويايي سيستم را به طور مستمر حفظ مي‌نمايد.
اجراي اين سيستم شامل، تدوين دوره‌هاي آموزشي كه در برگيرندة تعيين نيازهاي آموزشي (نيازسنجي) اهداف آموزشي، انتخاب فنون و روش‌هاي آموزشي، سيستم تهيه محتواي آموزشي است كه در قالب يك بسته كامل آموزشي (Kit) ارائه مي‌گردد. بخش‌ ديگر اين سيستم، مراكز آموزشي يا مجريان آموزشي است كه مراكز مجري دوره‌ها بايستي طبق استانداردهاي آموزشي تدوين شده در ابعاد سخت‌افزاري و نرم‌افزاري تجهيز شده و شرايط لازم و كافي براي برگزاري دوره‌ها را احراز نمايند. يعني در واقع اين مراكز از لحاظ فضاي آموزشي، تجهيزات و وسايل كمك آموزشي، نظام آموزشي، مديريت آموزشي،تجهيزات سخت‌افزاري براي ارائه خدمات آموزشي و تكنولوژي آموزشي مورد حمايت مديريت سيستم قرار مي‌گيرند كه مراكز آموزشي را همواره در موقعيت برتر به لحاظ كيفيت آموزشي قرار مي‌دهد. اين سيستم به تأمين و انتخاب مدرسين و مربيان دوره‌هاي آموزشي توجه ويژه‌اي دارد.
مهم‌ترين فعاليت در اين مدل مديريت سيستم است كه ساير اجزاء را به صورت مستمر نظارت، ارزيابي و پشتيباني مي‌نمايد. در بخش آموزش‌هاي غيرحضوري اين سيستم مجهز به سيستم‌هاي آموزشي ديداري، شنيداري و الكترونيكي و پشتيباني اينترنتي (web-based support)، بانك سؤال، پرسش و پاسخ و به عبارت كلي خدمات آموزشي تكميلي است.
براي فراگيران دوره‌هاي آموزشي نيز مواردي از قبيل تعيين شرايط، شناخت ويژگي‌ها و سطح‌بندي آنها از طريق پرسشنامه، مصاحبه، تست‌هاي استاندارد شده در قبل از آموزش پيش‌بيني شده و در حين آموزش علاوه بر حضور در كلاس‌ها خدمات آموزشي دريافت مي‌نمايند. حتي پس از پايان آموزش نيز ضمن ارزيابي فراگيران و ارائه گواهينامه معتبر از خدمات اين سيستم تا رسيدن به اشتغال مورد نظر خودشان بهره‌مند مي‌گردند.

 آيا بسته‌هاي آموزشي مورد اشاره براي كلية فراگيران به صورت يكسان تهيه مي‌گردد و با توجه به كمبود مدرسين و مربيان كارآفريني، چه راهكارها و اقداماتي را براي تأمين اين نياز مهم در سيستم يكپارچة آموزشي پيش‌بيني نموده‌ايد؟
 همانگونه كه قبلاً اشاره شد، هر دورة آموزشي مبتني بر نيازسنجي انجام گرفته و با توجه به ويژگي‌هاي مخاطبان و نياز آموزشي آنها و اهداف دوره‌ها تدوين و متناسب با آن محتواي آموزشي در قالب بسته‌هاي آموزشي تهيه مي‌گردد. اين بسته‌هاي آموزشي شامل متون آموزشي (Text)، راهنماي دوره (Course guide) ، راهنماي مدرس (Teacher guide)، كتاب تمرين يا كتاب كار (work book) و طرح درس (Lesson Plan) است.
در زمينة تأمين مدرسين و مربيان كارآفريني در مرحله اول به بانك اطلاعاتي مدرسين سيستم رجوع مي‌شود. اما متأسفانه تعداد مدرسين و مربيان كارآفريني در كشور محدود مي‌باشد. بدين خاطر با تدوين و برگزاري دوره‌هاي آموزشي تربيت مربي (TOT) training of trainer اين نياز مهم نيز تأمين مي‌گردد. و مهم‌تر اينكه اين اقدام يك سرمايه‌گذاري زيربنايي براي درازمدت نيز محسوب مي‌شود. در اينجا با توجه به اهداف دورة آموزشي و تعيين نيازهاي آموزشي دوره، ضوابط و شرايطي براي مدرسين و مربيان در نظر گرفته مي‌شود. در صورتي كه مدرسين و مربيان موجود، واجد شرايط باشند با يك دورة آموزشي كوتاه مدت توجيهي، آنها بازآموزي مي‌شوند و ساير مربيان نيز، ابتدا با احراز حداقل شرايط، در يك دورة آموزشي «TOT» شركت نموده و گواهينامه تدريس دوره دريافت مي‌كنند. در اين سيستم مربيان به صورت مستمر خدمات آموزشي دريافت مي‌نمايند و دوره‌هاي بازآموزي نيز مد نظر قرار گرفته است.

 مديريت و راهبري اين سيستم يكپارچة آموزشي چگونه پيش‌بيني شده است؟
 مديريت اين سيستم به صورت متمركز بوده و كلية اجزاي آن نظارت و ارزيابي و پشتيباني مي‌شود و داراي واحد R&D (تحقيق و توسعه)، بهبود مستمر، تضمين كيفيت و ارتقاء دانش فني است كه از طريق، نظارت و ارزيابي مدرسين و مربيان، مراكز آموزشي، نظارت گروهي، ارزيابي و بازخورد دوره به تفكيك دروس، مميزي كيفيت برگزاري كلاس‌ها، ارزيابي فراگيران و ارزيابي محتواي آموزشي صورت مي‌گيرد و آموزش‌هاي حضوري و غيرحضوري را در مراكز آموزشي به صورت تواماً پشتيباني مي‌كند. مي‌توان گفت مديريت سيستم وظايف تأمين محتوا و منابع آموزشي و كمك آموزشي، تأمين و پشتيباني مدرس، استانداردهاي آموزشي، اعتباردهي مراكز، تضمين كيفيت آموزشي و روش‌هاي آموزشي، پشتيباني‌هاي الكترونيكي و اينترنتي، ارزيابي، حمايت و هدايت مراكز آموزشي را به عهده دارد.

 در اين سيستم آموزشي، آيا صرفاً خدمات آموزشي ارائه مي‌گردد يا خدمات ديگري هم براي فراگيران پيش‌بيني شده است؟
 البته چشم‌انداز اصلي و هدف غايي ما در سيستم مذكور اين است كه فراگيران و مخاطبين پس از توانمندسازي و دريافت خدمات آموزشي، به نوعي از ساير خدمات و حمايت‌هاي ساير دستگاههاي متولي اشتغال كشور نيز برخوردار شوند تا به اشتغال مورد نظر خود دست پيدا كنند.
 فراگيران در اين سيستم پس از پايان دوره‌هاي آموزشي، رديابي مي‌شوند و با ارائه خدماتي از قبيل، مشاوره جهت راه‌اندازي يك بنگاه اقتصادي، مشاوره و معرفي به مراكز و مؤسسات مالي جهت اخذ وام و تسهيلات اعتباري، معرفي به مراكز رشد، معرفي به كارفرمايان جهت استخدام از طريق سايت jobiran، تا حد ممكن مورد حمايت قرار مي‌گيرند. ملاحظه مي‌فرماييد كه در اين سيستم به صورت يكپارچه، كليه مراحل فرآيند ايجاد اشتغال و كارآفريني پيش‌بيني شده و از جامعيت برخوردار است. به طوري كه ورودي آن يك فرد كارجو و خروجي آن يك فرد توانمند آماده به كار در زمينه‌هاي كارآفريني،‌خوداشتغالي و استخدام مي‌باشد.

 ويژگي‌ها، فوايد و مزيت‌هاي اين سيستم را در مقايسه با ساير روش‌هاي برگزاري دوره‌هاي آموزشي كارآفريني چگونه ارزيابي مي‌كنيد؟
 به طور كلي اين سيستم موجب افزايش گستردگي و سرعت ارائه خدمات آموزشي، كاهش هزينه‌هاي اجرايي و افزايش كيفيت آموزشي مي‌شود. به طوري كه هزينه‌هاي به روزرساني، حق‌الزحمه مربي، شهرية دوره‌ها، هزينة توليد مواد آموزشي، تبليغات و هزينه‌هاي تربيت مربي كارآفريني، مواد كمك آموزشي و شبكه حمايتي به صورت قابل ملاحظه‌اي كاهش مي‌يابد. ويژگي ديگر اين سيستم افزايش گستردگي و سرعت ارائه خدمات آموزشي است. در اين سيستم فرآيند آموزشي به طور مرتب به روزرساني شده و برنامة آموزش مربيان به طور مرتب و متوالي برگزار مي‌شود. از سوي ديگر اين سيستم، منجر به ايجاد اطمينان در مخاطبين شده و افراد تمايل بيشتري به حضور در دوره‌هاي آموزشي خواهند داشت كه نهايتاً منجر به افزايش سرعت تكرار دوره‌ها خواهد شد. يكي ديگر از ويژگي‌ها و مزيت‌هاي مهم اين سيستم افزايش كيفيت آموزشي است كه از طريق، به روزرساني (ارزيابي و بهبود مستمر دوره‌ها)، ايجاد شبكه براي مربيان جهت تقويت توانايي‌هاي يكديگر، مقايسه دوره‌هاي برگزار شده در مناطق و مراكز مختلف، تدوين قوانين و مقررات آموزشي، ارتقاء كيفيت سيستم آموزشي و نزديك شدن به استانداردهاي جهاني، تعريف اهداف و نتايج مورد انتظار دوره‌ها، يكسان‌سازي و ايجاد وحدت رويه در نحوة پذيرش افراد، منابع آموزشي، روش تدريس، شرايط مدرسين دوره، مدت دوره‌هاي آموزشي، نحوة ارزيابي و صدور گواهينامة دور ميسر مي‌گردد. از ديگر مزيت‌هاي اين سيستم مي‌توان به دسترسي يكسان كليه افراد در نقاط مختلف كشور با حداقل هزينه به آموزش‌هاي كارآفريني اشاره نمود.

 براي اجراي اين سيستم چه اقداماتي صورت گرفته، الان در چه مرحله‌اي قرار داريد و براي پياده‌سازي آن به چه كمك‌ها و پشتيباني‌هايي نياز هست؟
 در حال حاضر اين سيستم در سازمان همياري اشتغال فارغ‌التحصيلان به كمك كارشناسان طراحي، تدوين و محتواي دو مدل آموزشي، يكي مدل آموزشي كارآفريني گام به گام كه بر اساس نتايج ارزيابي دوره‌هاي برگزار شده و تجربيات آموزش كارآفريني در داخل كشور مي‌باشد و روش ديگر مدل NFTE بومي‌سازي شده برگرفته از سازمان ملي آموزش كارآفريني (NFTE) آمريكا كه در بيش از 16 كشور به اجرا در آمده است، تهيه گرديده و در حال برنامه‌ريزي براي اجراي آن در مقياس كوچكتر در برخي واحدها و مراكز آموزشي جهاد دانشگاهي مي‌باشيم و براي اجرا به صورت گسترده و ملي در مرحلة تأمين منابع مالي و جذب مشاركت ساير سازمان‌هاي ذيربط براي پياده‌سازي كامل آن هستيم. البته موفقيت اين سيستم آموزشي به حمايت مادي و معنوي ديگر سازمانها، به ويژه سازمان‌هاي سياست‌گزار و متولي اشتغال كشور بستگي دارد. از سوي ديگر پياده‌سازي اين سيستم در سازمان‌ها و نهادهاي مرتبط، ضريب موفقيت سياست‌ها و برنامه‌هاي آنها نيز تا حد زيادي افزايش مي‌دهد. در صورت بهره‌برداري كامل از اين سيستم يكپارچة آموزشي در واقع فراگيران آمادگي لازم را براي تهيه طرح‌هاي بانك‌پذير و استفادة مناسب از تسهيلات بانكي كه از طريق ساير سياست‌ها منابع دولت در اختيار آنها قرار مي‌گيرد، فراهم شود. در واقع بدون اين سيستم يكپارچه سياست‌هاي اشتغال كشور بويژه در بُعد آموزشي تا حدودي ناقص خواهد بود.
اجراي كامل اين سيستم نيازمند پشتيباني بيشتري است. انتظار داريم كه سازمان‌هاي متولي در برنامه‌هاي اجرايي بويژه در برنامه‌هاي آموزش كارآفريني اين سيستم را پياده‌سازي نمايند. ما معتقديم كه اين سيستم مي‌تواند آموزش‌هاي كارآفريني در كشور را سروسامان دهد و همانند ظرفي كلية برنامه‌هاي آموزشي پراكنده را در خود جاي داده و منسجم نمايد و درصدد اين هستيم كه در ساير استان‌ها، شهرها و بويژه نواحي محروم كشور آن را پياده نماييم.
جهاد دانشگاهي آمادگي دارد همانند گذشته تجربيات خود را در اختيار سازمان‌ها و متوليان امور اشتغال كشور قرار دهد و پيش‌بيني مي‌كنيم كه با توجه به ماهيت كار مورد استقبال دست‌اندركاران امر قرار گيرد.