مقدمه:

مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران (ایسپا) وابسته به جهاد دانشگاهی، در راستای توسعه علمی و تحقیقاتی کشور و با قصد رفع نیاز سازمانها و نهادهای تصمیم‌گیر، ضرورت توجه به افکارعمومی و لزوم بهره‌گیری از مشارکت و دیدگاه های شهروندان در بهبود و توسعه امور کشور در عرصه‌های مختلف، از سال 1380 فعالیت خود را آغاز کرده است».
به منظور آشنايي بيشتر با فعاليت هاي ايسپا گفتگويي را با علي فروغي سرپرست اين مركز انجام داديم كه در ادامه تقديم مي شود.

آقای فروغی از آنجا که ایسپا یک مرکز پژوهشی است، لطفاً وظایف گروه‌های پژوهشی ایسپا را تشریح کنید؟

عمده وظایفی که در گروه های پژوهشی ایسپا ساماندهی و برنامه ریزی می شود به شرح زیر است:
در گروه مطالعات فرهنگی و اجتماعی تغییرات اجتماعی و فرهنگی در جامعه و سرعت روزافزون این دگرگونی‌ها و مسایل فراوانی که به تبع این تغییرات در جامعه ایجاد می شود رصد و در اختیار مدیریت کلان جامعه گذاشته می شود.

گروه مطالعات شهری ایسپا سعی دارد به مسایلی نظیر آسیب‌های اجتماعی شهری، حاشیه‌نشینی، تاثیر بافت های فرسوده بر زندگی اجتماعی، نیازهای جدید شهری، آسیب‌ها و رویکردهای جدید در شهرک‌های جدید و تاثیر اجتماعی پروژه‌های شهری بپردازد.

گروه مطالعات رفتار انتخاباتی و سیاسی ضمن پرداختن به موضوع مشارکت شهروندان در انتخابات و عوامل موثربرآن، نحوه تصمیم گیری و مشارکت آن ها و عوامل دیگر را مورد بررسی قرار می دهد.

گروه مطالعات بازار نیز تلاش دارد تا به این سوالات پاسخ دهد که رفتار مصرف کننده تحت تاثیر چه عواملی است؟ و رضایت و عدم رضایت مصرف‌کنندگان ناشی از چه عواملی است؟ همچنین با بهره‌گیری از تکنیک‌های علمی روز به اندازه‌گیری، تحلیل بازار، تشخیص و حل مشکلات بازاریابی و فروش و ارائه مشاوره به بنگاه های اقتصادی می پردازد.

هدف عمده گروه مطالعات پایه افکارسنجی و افکار عمومی بررسی و تدوین روش‌های پژوهشی جدید جهت بهره‌برداری در سایر گروه‌هاست.

آقای فروغی ممکن است بفرمایید ایسپا تاکنون برای چه سازمان‌هایی طرح نظرسنجی انجام داده است؟

در هفت سال گذشته برای سازمان‌های مختلفی طرح نظرسنجی انجام داده‌ایم که عمده آنها صاحبان صنایع بوده‌اند. ساپکو، ایران خودرو، شرکت مهرام، شرکت کاله، شرکت نفت، سازمان بهداشت و درمان صعنت نفت، موسسه سرم‌سازی رازی، سازمان انتقال خون، بیمه البرز و پرسی گاز تعدادی از کارفرماهای ما در بخش صنعت بوده‌اند.
ایسپا همچنین برای تعداد زیادی از مراکز دولتی از جمله مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، وزارت کشور (پروژه‌های متعدد)، سازمان تامین اجتماعی، کمیته امداد امام خمینی (ره)، شهرداری، سازمان بهزیستی، وزارت نفت، مخابرات، سازمان آب و برق خوزستان، آبفای کل کشور و مراکز زیر مجموعه آن در تهران و شهرستان و... طرح‌های مختلفی انجام داده‌ و یا در حال انجام داریم.

مهمترین طرح‌های اجرا شده توسط ایسپا در سال‌های فعالیت خود کدامند؟

1ـ موج اول پیمایش ملی فرهنگ سیاسی مردم ایران (سال1384): این طرح به لحاظ وسعت و گستردگی همانند طرح ارزش‌ها و نگرش‌های ایرانیان و مصرف کالاهای فرهنگی بوده که با حجم نمونه 4789 نفر با نمونه‌گیری بسیار دقیق و علمی و بصورت خویش فرمایی در کل کشور اجرا شد. از جمله مفاهیم اساسی بررسی شده در این طرح مفاهیمی چون ارزیابی اعتماد سیاسی، مشارکت سیاسی، مشروعیت نظام، احساس عدالت و ... بوده است. این طرح در سال 1385 بصورت کتاب چاپ و در اختیار علاقمندان قرار گرفت.
2- طرح‌های انتخاباتی (سال های 1381 تا 1385): این طرح‌ها که در راستای شناخت رفتار انتخاباتی، جهت‌گیری آرای مردم و پایگاه احزاب و جناح‌های سیاسی اجرا می‌شد توانست در انتخابات های مختلف شناخت درستی از میزان مشارکت و آرای احتمالی به دست دهد. ضمناً حدود 150 طرح در این حوزه انجام شده است.
3- طرح شناسایی خیرین (مشترک‌یابی) کمیته امداد امام خمینی (ره) (سال 1385): ویژگی‌ این طرح اجرای پیمایشی حجم زیاد پرسشنامه (000/850 پرسشنامه) طی دوره زمانی کوتاه (2 ماه) بوده است که در این خصوص یک رکورد محسوب می شود.
4- طرح بازارسنجی ثبت‌نام تلفن همراه (همراهی 85) (سال 1385): در این طرح پیمایشی نیز طی مدت 2 هفته 15000 پرسشنامه در کل کشور جمع‌آوری شده و 31 گزارش آن تهیه و به شرکت ارتباطات سیار ارائه گردید.
5- سنجش دینداری ایرانیان: این طرح به منظور بررسی میزان دینداری مردم ایران و شناخت ابعاد پنهان و آشکار دینداری اجرا شد که مراحل اولیه آن در سال‌ 1385 طرح‌ریزی شد، و در خرداد ماه امسال گردآوری اطلاعات آن درکل کشور انجام شده است. این پروژه هم اکنون در حال تدوین گزارش نهایی است. گفتنی است معاونت فرهنگی جهاد دانشگاهی و دبیر خانه شورای عالی انقلاب فرهنگی از حامیان اجرای این پروژه ملی هستند.
6-  بررسی مسایل اجتماعی و فرهنگی جامعه ایران (سال 1387): این طرح نیز به منظور بررسی پیمایشی مسایل و آسیب‌های اجتماعی و فرهنگی جامعه ایران اجرا خواهد شد.
7- سنجش زندگی مطلوب در شهر تهران (سال 1387): موضوع این طرح بررسی وضعیت توزیع عادلانه سلامت در شهر تهران است. این پروژه بخشی از یک پروژه بین‌المللی است. مراجعه به حدود 21 هزار نمونه در مدت زمان یک ماه در سطح تهران از ویژگی های این طرح است که به خوبی توانمندی و سرعت ما را در بخش گردآوری اطلاعات نمایان می سازد.
8- طرح بررسی نظرات مشتریان ایران خودرو (سال 1387): این طرح با حجم نمونه یکصد هزار نفر در مرداد ماه امسال انجام شد.
9- طرح بررسی جوامع هدف سازمان بهزیستی (سال 1387): جامعه آماری این طرح کل کشور شامل مراکز استان‌ها، شهرهای کوچک و روستاها بود و زمان پیش‌بینی شده برای اجرای 17500 نمونه این پروژه حداکثر دو ماه، طرح مزبور در زمان مقرر اجراء و گزارش نهایی به کارفرما ارائه شد.

هدف ازتاسیس مرکز آموزش ایسپا چه بوده است؟

به دنبال تجمیع تجربیات در حوزه در حوزه صنعت نظرسنجی و ضرورت انتقال این دانش به سایر بخش های جامعه در سال 1387 مجوز اولین مرکز آموزش های تخصصی افکارسنجی و مطالعات پیمایشی اخذ شد.
هدف اصلی تشکیل این مرکز تلفیق علم دانشگاهی و تجربی و تربیت پژوهشگران و نیروهای جوان کارآزموده و زبده جهت ارائه به بازار کار کشور است. این مرکز در سه حوزه دوره های تخصصی برگزار می نماید:
1ـ افکارسنجی که شامل دوره های روش های تحقیق، مبانی نظرسنجی، نظرسنجی الکترونیک، طراحی پرسشنامه، تکنیک های نمونه گیری، فنون پرسشگری، اصول تدوین و نگارش گزارش
2ـ آمار و کاربردهای آن شامل: آمار توصیفی، آمار استنباطی، آمار احتمالات، کاربردهای آمار و تحقیقات پیمایشی
3ـ نرم افزارهای آماری شامل: نرم افزار spss، SAS، داده کاوی، نرم افزار لیزرل
لازم است یادآوری کنم که این دوره های به سه صورت دوره های تخصصی میان مدت، کوتاه مدت و کارگاه های افکارسنجی برای سازمان های مختلف، برگزار می شود.

با توجه به اهمیت ابزارها و همچنین فعالیتهای اجرایی در موسسات نظرسنجی بویژه در بخش گردآوری و پردازش اطلاعات  که بسیار هزینه بر و انرژی بر نیزهست، ممکن است توانمندی های ایسپا را در  این بخش تشریح  نمایید؟

معاونت اجرای ایسپا که در واقع بازوی اجرایی این مرکز به حساب می آید از مهمترین، حساس ترین و در عین حال حرفه ای ترین بخش های مرکز است و به جرأت می توان گفت توانمندی، این واحد در کل کشور منحصر به فرد است. اجرای طرح های نظر سنجی در حداقل زمان ممکن (حداکثر 24 ساعت) در سال های فعالیت ما شاهد این مدعی است. این توانایی مرهون حضور چند گروه زبده در ایسپا است که این گروه ها عبارتند از:
گروه پرسشگری که 5 هزار پرسشگر حرفه ای، آموزش دیده، تست شده و تحصیل کرده در رشته های مرتبط با کار نظرسنجی در اختیار دارد.
سازمان دهی و نحوه مدیریت و به کارگیری این تیم شرح مفصلی است که در این گفتگو نمی گنجد.
تیم نظارت میدانی این تیم زیر نظر گروه پرسشگری  ایسپا و متشکل از پرسشگران  با سابقه مرکز است  که دو نوع نظارت را در حین اجرا و پس از اجرا اعمال می کنند.
گروه نمونه گیری با طراحی نرم افزار اختصاصی ایسپا که به نام این مرکز به ثبت رسیده است امور نمونه گیری را در کل کشور بعهده دارد.
گروه داده پردازی وظیفه ورود اطلاعات را بعهده دارد.  نرم افزار طراحی شده در این بخش به هیچ وجه اجازه ورود دادهای غلط را نمی دهد و خطا را نزدیک به  صفر کرده است.

معاونت اطلاع رسانی و ارتباطات ایسپا چه جایگاهی در فرایند فعالیت های تخصصی این مرکز دارد؟

انتشار گزارش‌های نظرسنجی در رسانه‌ها و ارسال گزارش‌ها برای مدیران و دولتمردان از وظایف معاونت ارتباطات  ایسپاست. علاوه بر این در راستای توسعه ادبیات و دانش نظرسنجی در کشور چند کتاب منتشر کرده‌ایم و چند کتاب در دست چاپ داریم.
 
کتاب هایی که تا کنون منتشر کرده ایم عبارتند از:1. نگرش غربی‌ها و مسلمانان نسبت به یکدیگر 2. وضعیت انتشار نظرسنجی‌ها در جهان (ترجمه) 3. پیمایش ملی فرهنگ سیاسی مردم ایران 4. چالش‌ها و چشم‌اندازهای نظرسنجی در ایران 5. کندوکاوهایی در باورها و نگرش‌های جامعه ایرانی 6. پیمایش نگرش‌های جهانی (ترجمه) 7. روش‌های طراحی پرسشنامه (ترجمه) 8. مجموعه مقالات سمینار نظرسنجی الکترونیک

کتاب هایی نیز در حال انتشارداریم ازجمله:1. درآمدی بر روشهای کمی و کیفی تحقیق در علوم اجتماعی 2. مجموعه مقالات سمینار پانل 3. آسیب‌شناسی نظرسنجی‌های انتخاباتی 4. کتاب‌شناسی روش تحقیق 5. انتظارات مسلمانان بریتانیا از دولت (ترجمه 6 جلد)
 
مهمتر از این، برگزاری نشست‌های تخصصی در حوزه افکار عمومی و همچنین برگزاری سمینارهای تخصصی است. در آذر ماه سال گذشته اولین سمینار تخصصی نظرسنجی الکترونیکی را در کشور برگزار کردیم ودر اردیبهشت سال گذشته اولین سمینار تخصصی پیمایش پانلی را که مورد استقبال اساتید و پژوهشگران قرار گرفت. بد نیست اشاره کنم دور دوم نشست های تخصصی ایسپا که با محوریت روش های تحقیق در علوم اجتماعی برگزارخواهند شد با برگزاری اولین نشست و سخنرانی دکتر نواب پور استاد دانشگاه علامه طباطبایی 25 شهریور ماه امسال در ایسپا برگزارشد. انشاءا... مطالب ارائه شده در این نشست های تخصصی پس از تدوین در قالب کتابی جهت بهره برداری دانشجویان و دست اندرکاران حوزه پژوهش انتشار می یابد.
اردیبهشت ماه امسال هم «اولین جشنواره پژوهش های تجربی ابوریحان» در سطح ملی توسط این مرکز برگزار شد.

در خصوص جشنواره ابوریحان  بیشتر توضیح دهید.

این جشنواره در سطح ملی در 6 اردیبهشت ماه برگزارشد که حدود 750 اثر به جشنواره رسید و از بین آثار رسیده 250 اثر به بخش مسابقه راه پیدا کردند. آثار رسیده در شش محور: مطالعات اجتماعی و فرهنگی، مطالعات حوزه دین و ارزش ها، مطالعات شهری، منطقه ای و روستایی، مطالعات اقتصادی، مدیریتی و تحقیقات بازار، مطالعات حوزه سیاست و رفتار انتخاباتی، مطالعات علوم رفتاری و تربیتی داوری شدند. در بین این آثار در هر حوزه سه اثر به عنوان اثر برتر معرفی شدند. به حول و قوه ی الهی قصد داریم دومین دوره این جشنواره را در سطح کشورهای اسلامی اوایل سال 1390 برگزار کنیم. در این زمینه کمیته های جشنواره تشکیل شده و در مرحله تدوین برنامه ها هستیم.

چشم انداز فعالیت‌های ایسپا را چگونه می‌بینید؟

در سال 87 حدود 400 میلیون تومان قرارداد پژوهشی داشته‌ایم و امسال در پنج ماه نخست سال این رقم به حدود یک میلیارد تومان رسیده است. دولتمردان و مدیران، جامعه دانشگاهی، مراکز علمی و پژوهشی و حوزه صنعت و بازار در داخل کشور ما را شناخته است و به علمی بودن کار ما و مجموعه جهاد دانشگاهی اعتماد دارد. دکتر طیبی رئیس جهاد دانشگاهی بر فعالیت‌های منطقه‌ای در راستای سیاست‌های جهاد دانشگاهی تاکید کردند و در این راستا قدم‌های اولیه برداشته شده است. تصور ما این است که در چند سال آینده یکی از توانمندترین و در عین حال علمی‌ترین و فراگیرترین مراکز نظرسنجی در منطقه خاورمیانه باشیم. همچنان که امروز  به گفته اساتید و صاحبان فن، فراگیرترین و علمی‌ترین مرکز نظرسنجی در کشور هستیم و این مهم تنها پس از 8 سال فعالیت محقق شده است.ح/الف