اشاره:                                                 

سامانه آمايش اقتصادي كشور از حيث توسعه سرويس‌ها و زيرساخت‌هاي فناوري اطلاعات و ارتباطات كشور كه توسط پژوهشكده فناوري اطلاعات و ارتباطات جهاد دانشگاهی اجرا شده در راستاي تحقق سند چشم‌انداز و تدوين برنامه پنجم توسعه در اختيار دست‌اندركاران و سياست‌گذاران فناوري اطلاعات و ارتباطات كشور درمركز تحقيقات مخابرات ايران قرار گرفت

مهندس حبيب‌اله اصغري رئيس پژوهشكده فناوري اطلاعات و ارتباطات جهاد دانشگاهي در گفتگويي اهداف، ماموريت ‌ها و ويژگي‌هاي اين طرح را بيان مي‌دارد.

آقاي مهندس اصغري  پژوهشکده فناوري اطلاعات و ارتباطات جهاددانشگاهي با چه هدفي تشكيل شده و زمينه فعاليت آن چيست ؟

امروزه اهميت فناوري اطلاعات و ارتباطات بر كسي پوشيده نيست و جهاد دانشگاهي هم با توجه به ماموريت‌ها و ظرفيت‌‌هايش فعاليت‌هاي مختلفي را در بحث توسعه فناوري اطلاعات انجام داده و يا در دست اقدام دارد. يكي از مهمترين فعاليت ‌هاي جهاد دانشگاهي كه توسط پژوهشكده فناوري اطلاعات و ارتباطات اين نهاد به نتيجه رسيد برگزاري دومين كنفرانس شهر الكترونيكي بود كه با حضور دو هزار كارشناس و صاحب‌نظر حوزه IT و ارسال 850 مقاله علمي برگزار شد. همچنين با توجه به رشد روزافزون ارتباطات و فناوري اطلاعات و کاربرد آن در صنايع مختلف تجاري و خدماتي، جهاددانشگاهي خواجه نصير با توجه به سوابق درخشان در زمينه مخابرات، ارتباط داده‌ها و فناوري اطلاعات، به منظور توسعه فعاليت‌هاي تحقيقاتي خود و هم راستا نمودن فعاليت‌هاي سه گروه پژوهشي «مخابرات»، «ديجيتال» و «توسعه مدل‌هاي کسب‌و‌کار در حوزه فناوري اطلاعات» تاسيس شده، اقدام به تاسيس «پژوهشکده فناوري اطلاعات و ارتباطات» در سال 1385 نمود. هدف از ايجاد اين پژوهشكده علاوه بر برآورده ساختن نيازهاي صنايع مختلف کشور از طريق انجام و حمايت از پژوهش‌هاي کاربردي و پروژه‌هاي مختلف، اجراي پژوهش‌هاي بنيادي در راستاي توسعه اقتصادي كشور در راستاي برنامه‌هاي توسعه اقتصادي كشور مي‌باشد. در اين راستا بهره‌گيري از منويات سند چشم‌انداز بيست ساله توسعه جمهوري اسلامي در توسعه اهداف اين پژوهشكده در نظر گرفته شده است.

اين پژوهشکده تاکنون ده‌ها طرح مختلف را در سطح سازماني و ملي به پايان رسانده که از اين ميان مي‌توان به تدوين سند جامع آموزش و توسعه منابع انساني بخش فناوري اطلاعات و ارتباطات کشور (از اسناد پشتيبان برنامه پنجم) و طرح «آمايش اقتصادي کشور از حيث توسعه سرويس‌ها و زيرساخت‌هاي ICT » اشاره نمود.

پژوهشکده فناوري اطلاعات و ارتباطات جهاد دانشگاهي نيز يكي از پژوهشكده‌هاي فعال جهاد دانشگاهي است كه داراي 3 گروه پژوهشي شامل مخابرات، گروه پژوهشي ديجيتال و گروه پژوهشي توسعه مدل‌هاي کسب و کار است.

طرح آمايش اقتصادي کشور از حيث توسعه سرويس‌ها و زيرساخت‌هاي ICT از مجموعه‌ پروژه‌هايي است که توسط پژوهشكده  ICT حهاد دانشگاهي به نتيجه رسيده و كارفرماي آن مرکز تحقيقات مخابرات است. اين طرح در گروه پژوهشي به عنوان يک پروژه ارايه شد وتيم گروه پژوهشي مدل‌هاي كسب و كار هم اين شانس را داشت که بتواند اين پروژه را به انجام رساند و با توجه به ارتباطي که با بخش‌هاي دولتي مثل مرکز مطالعات مجلس و معاونت برنامه‌ريزي وزارت ICT داريم سعي شد  که کار اين پروژه از نظر کيفي از سطح بسيار بالايي برخوردار باشد.

اهداف اصلي طرح آمايش اقتصادي کشور از حيث توسعه سرويس‌ها و زيرساخت‌هاي ICT را بيان فرمائيد؟

در ارتباط با طرح‌ آمايش اقتصادي کشور لاز م به ذکر است که اين طرح ازجمله پروژه‌هاي برونسپاري مرکز تحقيقات مخابرات ايران مي‌باشد که گروه پژوهشي مدل‌هاي کسب‌و‌کار در حوزه فناوري اطلاعات (ITBM)، که يکي از گروه‌هاي پژوهشي زير مجموعه پژوهشکده  ICTمي‌باشد موفق به اخذ اين پروژه در سال 1386 گرديد.

مهم‌ترين اهداف تعريف شده از اجراي اين طرح عبارت بودند از :

-     توزيع متوازن سرويس‌هاي تلفن ثابت، تلفن همراه و اينترنت از طريق مديريت توسعه زيرساخت‌هاي مورد‌نياز به منظور ارائه اين سرويس‌ها در مناطق مختلف کشور

-     پيش بيني تقاضاي  اين سرويس‌ها در مناطق مختلف کشور در خلال سال‌هاي چشم انداز

-     طراحي و توسعه بستري به منظور ثبت و نگهداري داده‌هاي مربط به شاخص‌هاي اقتصادي، شاخص‌هاي کلان ICT  و شاخص‌هاي مرتبط با سرويس‌ها و زيرساخت‌ها مربوط به اقصي نقاط كشور به نحوي که امكان گرفتن انواع گزارشات تحليلي براي سطوح مختلف و مقاطع زماني مشخص از طريق اين بستر وجود داشته باشد.

-     فراهم نمودن بستري به منظور تسهيل و تسريع در جمع‌آوري داده‌هاي شاخص‌هاي كمّي كه در گزارشات عملكرد استاني و توسط 31 شركت مخابراتي و به صورت سالانه تهيه و تنظيم مي‌گردد با هدف بهره‌گيري از آن‌ها به منظور كمّي كردن اهداف برنامه‌ها از آنجاييکه ماموريت اصلي گروه ITBM انجام مطالعات و پژوهش‌هاي راهبردي در جهت بهبود و اصلاح ساختار و روابط موجود ميان اركان و حوزه‌هاي راهبردي مؤثر در فرآيند توسعه  ICT و همچنين انجام مطالعات اقتصادي جهت تنظيم  بازار ICT مي‌باشد. لذا طرح مذکور کاملا در راستاي اهداف تعريف شده و در حوزه تخصص اعضاي گروه بود و همين امر باعث گرديد که خروجي‌هاي حاصل از انجام طرح از نظر علمي و کاربردي در سطح کيفي بسيار مناسبي باشد

در سند چشم‌انداز 20 ساله هدف اصلي كه مورد تاكيد قرار گرفته اين است که کشور تا سال1404 از نظر سياسي، اقتصادي، اجتماعي و فناوري بتواند رتبه اول را در منطقه کسب کند. برنامه ‌ريزان كشور هم در خلال برنامه‌هاي توسعه‌اي، قرار است در حوزه‌هاي مختلف، رتبه اول را در منطقه کسب نمايند.

يکي از حوزه‌ها فناوري اطلاعات است که خود مي‌تواند زمينه‌ساز کسب رتبه اول و تسريع كننده در رسيدن به ساير حوزه‌ها باشد. به همين دليل برنامه‌ريزان در بسياري از بخش‌ها، شاخصه‌هايي را تعريف کرده‌اند. ولي متاسفانه هميشه در انتهاي هر برنامه‌اي، نتيجه، فاصله زيادي با اهدافي که برنامه‌ريزي شده بود، دارد. در خلال سال‌هاي برنامه سوم و چهارم همين طور بود و کار با شاخصه‌هايي که هدف‌گذاري شده بود، فاصله داشت. لذا وزارت ارتباطات و فناوري اطلاعات با همکاري مرکز تحقيقات مخابرات به دنبال اين است که سيستمي را طراحي کند و روشي را پياده کند تا اين امکان فراهم شود که بتوان شاخص‌ها را در سال‌هاي مختلف به طور مشخص وشفاف ثبت كند..

دوم اين که اگر اين ثبت اطلاعات درست صورت گيرد، ساختاري هم بايد باشد که بتواند فاصله بين عملکرد و مقدار برنامه‌ريزي را با يکديگر مقايسه کند و در نهايت يک تحليل بر عملکرد داشته باشد. از طرف ديگر بتواند با توجه به شرايط اقتصادي، جمعيتي، جغرافيايي و محيطي مناطق مختلف کشور، ميزان نياز سرويس‌ها و زيرساخت‌ها را که در حوزه فناوري اطلاعات است، پيش‌بيني کند و متناسب با متغيرهايي که هر منطقه دارد، آنها را تعريف کند.

ماموريت اصلي اين طرح اين است که بتوان توزيع متوازني براي حوزه فناوري اطلاعات از طريق ثبت اطلاعات و پيش‌بيني داده‌ها که در هر مقطع ، سطح و هر منطقه‌اي وجود دارد، داشته باشيم تا بتوانيم توسعه زيرساخت‌ها و سرويس‌ها را در مناطق مختلف مديريت کنيم. در تيرماه 1387 اين طرح شروع شد و به مدت يک سال هم به طول انجاميد و خوشبختانه در موعد مقرر يعني اواخر مرداد ماه 1388 به مرکز تحقيقات تحويل داده شد.

با توجه به نقش فناوري اطلاعات در برنامه‌هاي توسعه، ضرورت‌هاي انجام طرح چه بوده است؟

امروزه در كشورمان سند چشم انداز بيست ساله در حال پياده سازي و اجرا است. اهداف سند در حوزه ICT در برنامه هاي 5ساله كشور مانند ساير حوزه ها، توسط شاخص ها كمّي شده و پروژه هايي براي تحقق اين اهداف اجرايي مي شود. به‌ طوريكه اين فرايند تا تحقق کامل سند چشم انداز در برنامه هاي 5 ساله تا افق 1404 ادامه خواهد داشت. در اين راستا اتخاذ رويكردي به منظور بهبود و ارتقاي شاخص ها ICT در کشور مدنظر قرار گرفته است به گونه اي که بخشي از برنامه هاي 5 ساله کشور به صورت خاص به اين حوزه اختصاص يافته است. در اين برنامه ها شاخص هايي جهت ارتقا و بهبود در حوزه ICT معرفي مي شود. سپس مقادير فعلي شاخص ها شناسايي شده و مقادير هدف شاخص ها نيز براي سال هاي برنامه مشخص مي شود. سپس پروژه هايي به منظور بهبود اين شاخص ها مطرح مي شود و نهايتا سالانه وضعيت شاخص ها اندازه گيري شده و برنامه هاي اصلاحي ارايه مي شود.

تحقق موارد فوق‌الذكر زماني امكان‌پذير است كه مديران و برنامه‌ريزان كشور به پايگاه‌هاي اطلاعاتي دسترسي داشته باشند كه علاوه بر ثبت و نگهداري داده و شاخص‌هاي ICT مربوط به اقصي نقاط كشور، امكان گرفتن انواع گزارشات تحليلي براي سطوح مختلف و مقاطع زماني مشخص از طريق اين پايگاه وجود داشته باشد. همچنين فراهم نمودن بستري به منظور تسهيل و تسريع در جمع آوري اطلاعات شاخص هاي كمّي كه در گزارشات عملكرد استاني و توسط 31 شركت مخابراتي و به صورت سالانه تهيه و تنظيم مي‌گردد از ديگر الزامات به منظور كمّي كردن اهداف برنامه‌ها مي‌باشد.

لذا سامانه آمايش کار نگهداري و مديريت اين شاخص‌ها را براي سطوح مختلف تقسيمات كشوري انجام مي‌دهد و اين قابليت را دارد تا علاوه بر ثبت و نگهداري اعداد سال‌هاي گذشته شاخص‌هاي ICT ، ميزان تقاضا براي سه شاخص «ضريب نفوذ تلفن ثابت»، «ضريب نفوذ تلفن همراه» و «ضريب نفوذ اينترنت» را در سطح كشور ايران، استان‌هاي كشور و شهرستان‌ها و شهرهاي استان اصفهان پيش‌بيني نمايد.

همچنين اين سامانه قادر است اعداد مرتبط با ميزان اين شاخص‌ها در برنامه هاي 5 ساله توسعه‌اي كشور را براي سطوح کشور و استان اصفهان نگهداري نمايد و گزارشات انحراف را به مديران و برنامه‌ريزان کشور در حوزه ICT نمايش دهد.

از آنجا که لازمه عدالت اجتماعي، توسعه متوازن بخش هاي كشور مبتني بر نيازهاي آن‌ها مي باشد اين سامانه اين قابليت توسعه را دارد تا فرايند‌ پيش‌بيني و ايجاد گزارشات انحراف از برنامه‌هاي 5 ساله را علاوه بر استان اصفهان براي ساير استان‌هاي كشور و در سطوح شهرستان ها و شهرها انجام دهد و حجم بالاي داده هاي موجود را به دقت مديريت نمايد.

طرح آمايش اقتصادي کشور از حيث توسعه سرويس‌ها و زيرساخت‌هاي ICT شامل چه بخشهايي است؟

اين طرح 2 بخش اصلي دارد. يک بخش مطالعاتي و مباني نظري است که محور اصلي آن بحث‌هاي اقتصادي است و تا حدي بحث‌هاي مربوط به مدل‌سازي اقتصادي و شاخص‌هاي اقتصادي را که در اين حوزه تاثيرگذار است، شامل مي‌شود و بخش دوم در قالب طرح مطالعاتي و کاربردي در نظر گرفته شده است. هميشه اين نگراني در كشور وجود دارد كه  خيلي از طرح‌ها با وجود خوب و علمي بودن در نهايت به دليل عدم توجه به  خروجي و کاربرد آن‌ها در کتابخانه‌ها مي‌مانند.به عبارت ديگر چون تسهيل نمي‌شوند و براي ذي‌نفعان مختلف کاربردي نشده‌اند، در حد يک طرح مطالعاتي باقي مي‌مانند. به همين علت از ابتدا ما اين اين پيشنهاد را داديم که خروجي اين کار در قالب يک نرم‌افزار به وزارت ICT و مرکز تحقيقات مخابرات ارايه شود. يعني تمام فعاليت‌ها را كه به صورت علمي انجام شد در قالب يک سامانه تعريف کرديم. برنامه‌نويسي و توسعه داده‌ها با دقت انجام شد و تلاش شد تا کاربران طرح كه عمدتا سياست‌گذاران، برنامه‌ريزان و مديران شرکت‌هاي مخابرات استاني و حتي مديران مياني مخابرات هستند، بتوانند عملکرد خودشان را بررسي کنند. اين کاربران خروجي‌هاي اين طرح  را مي‌ببينند وبا توجه به اين داده‌ها مي توانند عملکرد خودشان را بررسي کنند.

 نحوه استفاده از اين طرح براي مخاطبان مختلف چگونه است؟

اين طرح  در قالب سامانه و نرم‌افزار كاربردي در اختيار مخاطبان طرح قرار مي‌گيرد يعني بيشتر براي برنامه‌ريزي، هدف‌گذاري و سياست‌گذاري در سطوح مختلف سياست‌گذار فناوري اطلاعات استفاده مي‌شود. در وزارتخانه فناوري اطاعات و ارتباطات يك گروه برنامه‌گذار و سياست‌گذار وزارتخانه هستند که شامل معاونت‌هاي ارتباطات و برنامه‌ريزي مي‌شوند. اين بخش‌ها آمار و اطلاعات وزارتخانه را در اختيار دارند. سطح دوم شرکت‌هاي مخابرات استاني هستند اين‌ها مخاطب بعدي اين سرويس‌ها و خدمات هستند. همچنين بخش‌هاي خاصي نيز مي‌توانند به اين سامانه مراجعه کنند.

استان اصفهان و شهرستان‌هاي تابعه آن به عنوان پايلوت اجراي اين طرح انتخاب شد. براي اين منظور به طور خاص شرکت‌هاي مخابراتي که زيرمجموعه شرکت مخابرات اصفهان هستند، انتخاب شدند و واحدهاي فعال در شهرها و شهرستان‌هاي اصفهان که در حوزه IT برنامه‌ريزي مي‌کنند و ثبت و جمع‌آوري اطلاعات را برعهده دارند، جزو مخاطبان اين طرح قرار گرفتند..

اين طرح با كيفيت و دقت ويژه‌اي انجام شده است و علاوه بر اطلاعات زيرساختي كشورمان و استان اصفهان به طور خاص وضعيت زيرساختي و اطلاعات شاخص‌هاي كلان 23 كشور خاور ميانه و آسياي مركزي از جمله مصر، تركيه، سودان، عربستان سعودي، يمن، سوريه، آذربايجان، رژيم اشغالگر قدس، تاجيكستان، اردن، قرقيزستان، تركمنستان، اماراتف لبنان، ارمنستان، كويت، عمان ، قطر، بحرين ، عراق و افغانستان را در زمينه  فناوري اطلاعات و ارتباطات و شاخص‌هاي مرتبط بررسي كرده و چالش‌ها و چشم‌انداز هاي موجود را به تصوير كشيده‌ است. در بحث كشورمان برنامه‌ريزان  و سياست‌گذاران از طريق اين طرح و سامانه طراحي شده مي‌توانند، شرکت‌هاي مخابرات استاني را رصد کنند و از اين سامانه استفاده کنند. آنها مي‌توانند در مقاطع زماني داده‌هاي‌شان را که در ارتباط با بحث سرويس‌ها، زيرساخت‌ها و برخي از شاخص‌ها هستند ، مشخص کنند. از طرفي آنهايي که کار سياست‌گذاري را انجام مي‌دهند مي‌توانند از اين سامانه استفاده کنند و مقدار محقق شدن خيلي از شاخص‌هايي را که در توسعه بخش ICT است، مشاهده کنند. آنها با برنامه‌ريزي، انحرافاتي را که وجود دارد، بهبود مي‌بخشند. اين ديگر به تيمي که مجري اين برنامه است بر نمي‌گردد به سياست‌گذاران برمي‌گردد که چقدر اصرار دارند که يک سيستم مکانيزه وجود داشته باشد، براي اين که به آنها کمک کند تا در قالب يک سيستم بتوانند بر اساس آن تصميم‌گيري کنند.

ويژگي‌هاي اين طرح چيست و آيا در گذشته چنين طرحي براي بخش ICT  كشور اجرا شده است؟

به جرأت مي‌توان گفت که چنين طرح و چنين سيستمي قبل از اين وجود نداشت. ما طبق تعهداتي که داشتيم براي سه سرويس تلفن ثابت، تلفن همراه و اينترنت، وضعيت موجود کشور را به صورت کامل شناسايي کرديم. همچنين براي کاربردهاي الکترونيکي مانند دولت الکترونيک، سلامت الکترونيک، تجارت و آموزش الکترونيک بايد ببينيم که وضعيت کشور در هر کدام از موارد و شاخصه‌هايي که تاثيرگذارند، چگونه است و توسعه اين سرويس‌ها و زيرساخت‌ها در وضعيت کشور چه جايگاهي دارد و وضع موجود آن چگونه است. همچنين با توجه به شرايط اقتصادي و جمعيتي، شاخص‌هاي خاصي در نظر گرفته شده‌است كه شامل شاخص‌هاي جمعيتي، شاخص‌هاي کلان اقتصادي، ICT و سرويس‌ها و خدمات است. با توجه به ويژگي‌هاي مختلف توسعه‌يافتگي‌ در مناطق مختلف کشور، ميزان تقاضا براي اين سرويس‌ها را در 5 سال آينده که مربوط به برنامه توسعه پنجم است نيز  بررسي شده است.. در مرحله‌اي بعدي بازار ICT براي عرضه و تقاضا به طور کامل شناسايي شده است و درمرحله بعدي بحث پيش‌بيني را مطرح كرده و وضع موجود شناسايي شده است.ح/الف