اشاره:
همايش ملي منظر شهري به همت پژوهشکده فرهنگ و هنر جهاددانشگاهی آذر ماه سال جاري در تهران برگزار مي شود.به بهانه آشنايي بيشتر با اهداف،محورها و ابعاد اين همايش ملي گفتگويي را با دكتر حسين كلانتري رييس پژوهشكده فرهنگ و هنر جهاددانشگاهي و دبير همايش و دو تن از اعضاي پژوهشكده فرهنگ و هنر جهاددانشگاهي انجام داديم كه در ادامه از نظر مي گذرد.
لطفاً علت انتخاب عنوان همایش را توضیح دهید؟
منظر شهری در گذشته محدود به زیبا سازی جداول و نقاشی دیوارها بود که سالهاست به صورت یک موضوع بین رشته‌ای مطرح شده است ولی متاسفانه مجموعه مدیریت شهری به چنین نتیجه‌ای نرسیده است. ارتقاء کیفیت فضاهای شهری و مناظر مختلف شهر موضوع اصلی مأموریت شهرداری است ولی هنوز بدنه شهرداری چنین اولویتی در کارهای خود نمی‌بیند. کیفیت محیط و فضاهای شهری گردنبند نیست که بر گردن شهر آویزان کرد، بلکه کیفیت و هویت، خود شهر باید ارتقاء یابد.
از زاویه دیگر در توسعه شهری پنج دهه اخیر شهرها عموماً مبتنی بر معیارهای کمی برنامهریزی شهری ارزیابی شده‌اند و به کیفیت در برنامه ریزی شهری توجهی نشده است و چنانچه به کیفیت و مناظر شهری توجه شود معماری فضای شهری تحقق پیدا کرده و عناصر و اجزای خود را پیدا می‌کند، از طرف دیگر طی سالهای اخیر در دانشکده‌های معماری و شهرسازی، گروه معماری منظر ایجاد شده که هنوز در جامعه جایگاه خاصی پیدا نکرده است و تعاریف متفاوتی از منظر ارائه شده است. بنابراین پرداختن به این مقوله مهم در دستور کار پژوهشکده فرهنگ و هنر جهاددانشگاهی قرار گرفت و طی جلسات مختلفی اهداف و محورهای همایش تعیین گردید.
هدف این همایش چیست؟
منظر شهری، بعد ناشناخته‌ای از شهر است که تأثیر زیادی در احساس مطلوبیت شهر نزد شهروندان دارد. در شهر عواملی وجود دارد که تغییرات آنها موجب تغییر کیفیت شهر می‌شود. تا به حال تصور مدیران شهری، علی‌الخصوص در ایران، چنین بوده که چنانچه مؤلفه‌های کمّی شهر مانند ترافیک، زیرساختها، سرانه فضای سبز و ساخت و ساز را کنترل کنند به شهر مطلوب دست می‌یابند. اما به تدریج نتایج پرداختن صرف به جنبه های فیزیکی یا عملکردی شهر آشکار شده است. شهرهای امروز فاقد هویت، زیبایی و معنا هستند. شهروندان تعلق به مکان و وابستگی به شهر را به تدریج کمتر و کمتر در خود احساس می‌کنند.
منظر شهری زمینه جدیدی برای شناخت شهر است که نتایج آن مستقیماً به معنای شهر منتهی می‌شود. اگر چه تأثیر زیادی در کارکردهای شهر از جمله خوانایی یا کیفیت فضای سبز نیز دارد. ولی بهترین دستاوردهای دانش منظر شهری به ابعاد کیفی و ادارکی شهر مربوط می‌شود.
هدف این همایش مطرح ساختن این دانش و بررسی ابعاد مختلف آن و ارائه تعریف علمی و جامع از منظر شهری است.
محورها و موضوعات پیشنهادی این همایش چه می‌باشد؟
محور عمده این همایش: تعاریف، مفاهیم و مبانی نظری منظر شهری، بررسی تجربه‌های داخلی و خارجی در حوزه منظر شهری و بررسی و تحلیل منظر شهری ایران و به خصوص تهران است که موضوعات پیشنهادی طی جلسات مختلف تعیین گردید که ماحصل آنها شامل، ضوابط و دستورالعملهای نمای شهری، شهر و خاطرات جمعی - نمادها و نشانه‌ها، ریخت شناسی ( مورفولوژی) شهری، منظر شهری در بافتهای فرسوده، منظر و هویت شهری، فرهنگ و منظر شهری، منظر شهری و مسائل اجتماعی، منظر شهری و هندسه اجتماعی، منظر شهری و بافتهای تاریخی، آسیب شناسی منظر شهری، منظر شهری بافتهای نوساز، مدیریت و برنامه ریزی منظر شهری، منظر شهری و هنرهای تجسمی، فن‌‌آوری‌های نوین و منظر شهری و منظر شهرهای جدید می باشد.
برنامه شما برای تداوم و برگزاری این همایش در سالهای آینده چیست؟
برنامه پژوهشکده این است که دبیرخانه دائمی ایجاد نماید تا با همکاری دانشگاهها، پژوهشکده‌ها، سازمان و دستگاه‌های اجرایی، این همایش را هرسال برگزار نماید و از سال آینده این همایش بین المللی خواهد بود تا بتوانیم تجارب دیگر کشورها را نیز داشته باشیم.
****************************************************************
در ادامه مشروح گفتگو با دکتر سید امیر منصوری ععضو گروه طراحی شهری پژوهشکده فرهنگ و هنر جهاددانشگاهی و دبیر کمیته علمی همایش ملی منظر شهری تقديم مي شود.
چرا این همایش به صورت مشترک برگزار می شود؟
زیرا هر دو سازمان مشارکت کننده در این همایش به نوعی از پیشگامان پژوهش در حوزه منظر شهری هستند. پژوهشکده نظر از سال 81 در گروه پژوهشی معماری منظر و محیط مطالعات خود در زمینه منظر شهری را آغاز کرد و با بهره‌گیری از همکاری اساتید دانشگاههای مختلف تاکنون آثار زیادی را در قالب مقالات چاپ شده و مشارکت در راهنمایی رساله دانشجویان کارشناسی ارشد و دکترا عرضه کرده است.
پژوهشکده فرهنگ و هنر نیز با تأسیس گروه پژوهشی منظر شهری و دعوت از اساتید این رشته نخستین مؤسسه‌ای که به طور علمی به موضوع پرداخته است.
آیا قبلاً سابقه‌ای در این زمینه وجود داشته است؟
در سال 82 همایشی تحت عنوان سیما و منظر شهری توسط وزارت مسکن و شهرسازی برگزار شد. لکن به دلیل آن که اغلب دست اندرکاران همایش از متخصصان برنامهریزی و طراحی شهری بودند، محتوای سمینار به سوی طراحی شهری گرایش پیدا کرد. در نهایت نیز بیانیه‌ای توسط کمیته علمی همایش تنظیم و منتشر شد که مورد اعتراض متخصصان منظر قرار گرفت. اگر چه بیانیه مذکور غیر از چند سطر، یکسره به موضوع طراحی شهری پرداخته بود، اما حاوی تعریف نادرستی از منظر شهری بود که بیم آن می‌رفت مبنای تعریف و اقدامات بعدی قرار گیرد. لهذا از سوی صاحبنظران حوزه منظر به شدت مورد اعتراض واقع شد. پس از آن نیز سمینار دیگری در این زمینه برگزار نشد.
دستیابی به تعریف علمی از منظر شهری چه تأثیری در پروژههای شهری خواهد داشت؟
روشن است که هر تعریف، متضمن اهداف خاص است که نوع مطالعات، روش انجام، سطح آنها و جایگاه پروژه در اسناد توسعه شهری را تعیین می‌کند. چنانچه مثلاً از منظر شهری این تعریف ناقص و نادرست که "عبارت است از ساماندهی نمای ساختمانها" ارائه شود، هدف مطالعات برآمده از این تعریف حداکثر تعیین ضوابط ساماندهی نمای ابنیه خواهد بود. در این حالت پروژه منظر شهری به صورت یک امر تزیینی و متأخر نسبت به سایر اسناد توسعه شهری تلقی می‌شود. اما اگر تعریف منظر شهری را " ادراک شهروندان از شهر" در نظر بگیریم، خود به خود، شهر به معنای یک کل که حاوی تاریخ و خاطرههای جمعی و نمادهای آنهاست مورد بررسی قرار می‌گیرد و عرصه‌هایی همچون محله یا گذر نیز در ساخت منظر شهری نقش آفرینی خواهند کرد. در این حالت، سند منظر شهری، دیگر یک سند متأخر نسبت به سایر اسناد توسعه شهر نخواهد بود؛ بلکه لازم است همزمان با سند برنامهریزی شهر به عنوان وجه مفهومی و معنایی شهر که حامل روح شهر است مورد توجه قرار گیرد.
استقبال از همایش منظر چگونه بوده است ؟
علیرغم تبلیغ کم و کوتاهی زمان اطلاع‌رسانی، استقبال از موضوع همایش فوق‌العاده بوده است. در حدود 700 چکیده مقاله به دبیرخانه همایش تحویل شده است. نویسندگان مقالات قریب به اتفاق در سطح کارشناسی ارشد، دکترا و اعضای هیئت علمی دانشگاهها بوده‌اند. متخصصان حوزه‌های مختلف مربوط به شهر از جمله منظر، معماری، برنامهریزی شهری، جغرافیا و برنامهریزی شهری و طراحی شهری بیشترین مقالات را به خود اختصاص داده‌اند.
خلاصه مقالات چگونه داوری شد؟
با توجه به آن که محتوا و ساختار خلاصه مقاله در آگهی‌های همایش به تفصیل شرح داده شده بود، معیارهایی مرتبط با آن تدوین گردید و در اختیار داوران قرار گرفت. 15 گروه 2 نفره برای داوری چکیده مقالات کار بررسی و تطبیق آنها را با معیارهای مذکور بر عهده گرفتند و نتایج خود را به طور جداگانه در اختیار دبیرخانه قرار دادند. با توافق به عمل آمده مقرر گردید مقاله‌هایی که دارای دو رأی موافق بودند برای دریافت اصل مقاله برگزیده شوند که تعداد آنها در حدود 250 عدد بود.
داوری اصل مقالات چگونه انجام خواهد شد؟
با توجه به تعداد بسیار زیاد مقالات دریافت شده رویکرد همایش چنین اتخاذ شد که حتی‌الامکان مقالاتی که دارای شرایط علمی مطلوب هستند به نوعی در همایش مطرح شوند. لهذا آیین‌نامه روش ارائه اصل مقالات به دقت تنظیم و برای منتخبان خلاصه مقاله ارسال گردید. طبعاً شرایط مندرج در آیین نامه، معیارهای اصلی داوری را تعیین خواهند کرد. لذا لازم است محققان محترم به دقت نسبت به رعایت چارچوب و نکات خواسته شده اهتمام ورزند.
در همایش چه تعداد مقاله ارائه خواهد شد؟
این امر به نتایج حاصل از داوری اصل مقالات وابسته است. همان طور که گفته شد رویکرد همایش، ارائه حداکثری مقالات پذیرفته شده است. با توجه به محدودیت ارائه به صورت سخنرانی، اگر چه سعی خواهد شد با تشکیل پانلهای مختلف تعداد آنها افزایش یابد، مقرر شده مقالات به صورت پوستر و چاپ در مجموعه مقالات نیز ارائه شوند.
کارگاه تخصصی همایش چگونه برگزار می‌شود ؟
قرار است در کارگاه تخصصی منظر شهری، 2 یا 3 کارشناس مجرب اروپایی که دارای آثار و پروژههای انجام شده در این زمینه باشند در یک روز به معرفی و تشریح پروژه اجرا شده خود بپردازند. این کار بیشتر جنبه اجرایی، تحقق‌پذیری و تجربی پروژههای منظر شهری را مورد توجه قرار می‌دهد و جنبه نظری نخواهد داشت.
****************************************************************
در ادامه متن گفتگو با مهندس کمیلی، عضو هیئت علمی و مدیر گروه طراحی شهری پژوهشکده فرهنگ و هنر جهاددانشگاهی تقديم مي شود
ايده اوليه برگزاري همايش از كجا بوجود آمد؟
با برگزاري پنجمين جلسه گروه طراحي شهري ايده اوليه همايش ملي منظر شهري در پنجمين جلسه گروه طراحي شهري شكل گرفت و در ابتدا قرار بود تا يك همايش يك روزه داخلي در محدوده شهر تهران با دعوت از اساتيد دانشگاه‌هاي داخل تهران برگزار شود. لكن در طي انجام مذاكرات اوليه با متوليان اين موضوع ملاحظه شد كه استقبال گسترده‌اي از اين موضوع وجود دارد. لذا به تدريج با استقبال‌هاي گسترده و نيز اهميت تعميم دادن موضوع به كل كشور براي استفاده از تجارب كشورهاي خارجي در اين خصوص در جلسه شوراي علمي پژوهشكده مقرر شد تا همايش بصورت ملي و كارگاه به صورت بین المللی برگزار شود.
اقدامات اوليه براي برگزاري همايش از كي شكل گرفت؟
از بهمن ماه سال 1388 و بعد از طرح موضوع اوليه در جلسه گروه و تصويب نهايي در جلسه شوراي علمي پژوهشكده و مشخص شدن سطح همايش اقدام اوليه جهت مذاكره با حاميان احتمالي صورت پذيرفت و برنامه اجرايي همايش تدوين گرديد.
كدام يك از سازمان‌ها اقدام به حمايت از اين همايش كردند و حمايت‌شان به چه صورتي بود؟
مذاكرات اوليه با 22 شركت، سازمان، دانشگاه و موسسه براي همكاي اوليه صورت پذيرفت كه از اين تعداد نهايتاً 5 دانشگاه (علم و فرهنگ، تهران، شهيد بهشتي، تربيت مدرس، علم و صنعت) 3 سازمان (سازمان شهرداري‌ها و دهياري‌های کشور، سازمان زيباسازي) 2 مركز مطالعاتي (مركز تحقيقات ساختمان و مسكن و مركز مطالعات و برنامه‌ريزي شهر تهران)، استانداري تهران، معاونت اجتماعي - فرهنگي شهرداري، شركت مهندسين مشاور فجر توسعه جهاد دانشگاهی، نهاد برنامه‌ريزي توسعه شهري تهران و ... حمایت علمی و بعضاً مالی از همایش اعلام داشتند.
اطلاع‌رساني به چه صورتي انجام پذيرفت؟
پس از برنامه‌ريزي و تهیه برنامه اجرايي، پوستر همايش و کارگاه‌ها به گروه‌هاي معماري و شهرسازي، جغرافیا، علوم اجتماعی و .... دانشگاهها، پژوهشكده‌ها، حاميان همايش، استانداري‌ها و شهرداري‌ها، واحدهاي جهاد دانشگاهي، شرکتهای مهندسین مشاور معماری و شهرسازی و... ارسال گردید. همچنین در سایتهای SID، ایسنا، سویلیکا، پژوهشکده فرهنگ و هنر، پژوهشکده نظر پوستر و برنامه‌های همایش منعکس شد.
لطفاً برنامه‌های زمانی همایش را توضیح دهید؟
مهلت قبول اصل مقالات تا تاریخ 24 مهرماه سال جاری و برگزاری همایش و کارگاه‌ها 7 و 8 آذر ماه سال جاری خواهد بود.ح/الف