اشاره:

جهاد اقتصادي يك روند و حركت طولاني مدت است و فرض بر اين است كه شعارهاي سال گذشته كه بيشتر بر محورهاي معنوي استوار بوده تا حدودي محقق شده است و حالا نوبت به مسائل اقتصادي و كار وتلاش مضاعف رسيده است.اين بخشي از سخنان دكتر سعيد قاضي مغربي معاون پژوهش و فناوري در گفتگو با تحريريه پيام جهاد است كه پيرامون جهاد اقتصادي انجام شد.وي معتقد است  در اين عرصه بايد با سرعت بالايي پيش برويم اما مراقب باشيم هدف را گم نكنيم . حركت جهاد اقتصادي بايد در بين همه اقشار مردم توزيع شده و همگان متولي اين كار باشند، نه يك گروه خاص . براي آشنايي بيشتر با ديدگاه هاي وي در خصوص جهاد اقتصادي متن كامل اين گفتگو تقديم مخاطبان محترم نشريه مي شود.

* به عنوان سوال نخست چه تعريفي از جهاد اقتصادي داريد ؟ جهاد اقتصادي چه شاخصه هايي دارد ؟
**نخست اينكه جهاد خود يك واژه و مؤلفه ديني است كه به معناي تلاش بي وقفه در راه خدا و مقابله با دشمنان است .از نگاه حضرت امیرالمومنین (ع) جهاد بر چهار پایه قرار دارد: - امر به معروف که پشتوانه نیرومند مومنان است 2- نهی از زشتی ها که بینی منافقان را به خاک می مالد 3- راستگویی در هر حال که ادا کننده حقی است که بر گردن مومن قرار دارد. 4- دشمنی با فاسقان و این دشمنی و مبارزه در راه خدا و با نیت مبارزه با دشمنان دین خدا و خشنودی خداوند است.
 اين جهاد تنها محدود به جهاد نظامي نيست بلكه انواع مختلفي دارد . وقتي اين حركت در عرصه اقتصاد باشد، جهاد اقتصادي نام مي‌گيرد . عمل جهادي سريع و با كمترين زمان و خارج از راه هاي متعارف و به صورت ميان بر انجام مي‌گيرد.
جهاد اقتصادی در زمره واجبات و تکلیف شرعی است و محبوبیت الهی را نیز در پی دارد. جهاد یعنی برخورد با موانع و رفع آنها، بايستي موانع اقتصادی داخلی و خارجی را  شناسایی كرد ودر اين راستا بايد تحولات جهانی و سیر آنها را رصد و  افق آینده اقتصاد دنیا راببينيم و زمینه های مناسب کشور را پيدا كنيم.
به نظر من فقر زدایی ، جز با توسعه متوازن و عدالت محور اقتصاد میسر نمی شود . حکومت ها ، اگر نخواهند یا نتوانند توسعه اقتصادی مناسب با جامعه خود تدارک ببینند ، یا دچار شکاف طبقاتی خواهند شد و یا در عادلانه ترین شکل ممکن ، فقر را به تساوی بین مردمانشان تقسیم خواهند نمود.ما ، ناگزیر از توسعه اقتصادی هستیم ، رسیدن به حد مطلوب ، با عملکردهای معمول اقتصادی میسر نیست بلکه اگر دیگران در مسیر توسعه اقتصادی ، "می روند" ما باید "بدویم" و چاره ای هم جز این نداریم . این دویدن ، همان "جهاد اقتصادی" است.افزايش عملكرد كمي و كيفي حوزه‌هاي مختلف اقتصادي كشور با كمترين هزينه و وقت را جهاد اقتصادي مي‌گويند. مديريت استفاده بهينه از منابع بر اساس اصول و ارزش هاي  الهي و معنوي براي دستيابي به جامعه متعالي مبتني بر عدالت،‌ رفاه و ‌رشد اقتصادي است.
اما شناخت شاخصها نيازمند توجه به مفاهيم جهاد و اقتصاد است. در اين بين پيوند اموردنيوي و معنوي  و ارزش پيدا كردن امور  دنيوي در صورت رعايت اصول ارزشها ، عزم عمومي و از خود گذشتگي با حاكميت  ايمان  و باور الهي  و ديني بر ابعاد اقتصادي ، حاكميت و جايگزيني معيارهاي معنوي (قرب الهي) به جاي معيارهاي مادي (سود)، توجه به عدم دخالت در نظام آفرينش و رعايت اصول اخلاقي و معنوي و عدم تهديد جوامع بشري (اخلاق،‌ محيط زيست و...)  از لوازم آن است. اما از مهمترين شاخص هاي اين نوع جهاد مي‌توان به افزايش توليد بخصوص در محصولات استراتژيك، كاهش دادن فاصله تكنولوژيك كشور با سطح تكنولوژي دنيا در ابعاد مختلف ، افزايش انضباط اقتصادي و اجتماعي در روشهاي مديريت كشور، افزايش سهم توليد ثروت از توليدات علمي كشور، افزايش سرعت، كميت و كيفيت خدمت رساني در جامعه، افزايش هماهنگي بين نهادهاي تصميم‌گير و اجرائي در حوزه اقتصادي، کاهش نرخ بیکاری و افزایش اشتغال ، ایجاد زمینه های لازم برای صرفه جویی در موارد اساسی به ویژه آب هرز در بخش کشاورزی ، مشارکت مستقیم مردم در اقتصاد و افزايش بهره وري و  استفاده بهينه از سرمايه ها و منابع ملي از جمله شاخصه هاي جهاد اقتصادي است

* در حاليكه در دو سال اخير كشور درگير بسياري از مسائل سياسي داخلي و بين المللي بوده و اين مسائل اذهان را به خود معطوف كرده بود به نظر شما چه ضرورت هايي موجب شد سال 1390 از سوي رهبر معظم انقلاب به عنوان جهاد اقتصادي نامگذاري شود؟
** این نام گذاری که در حقیقت نمادی برای جهت دار شدن بهتر برنامه های جاری کشور در سال پیش رو می باشد از آن جا حائز اهمیت است که جمهوری اسلامی ایران اکنون در 33 سالگی تاریخ خود دوران بالندگی را پشت سر می گذارد و با سرعتی غیر قابل باور و بی سابقه در مسیر های مختلف علمی، فناوری، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی و . . . گام بر می دارد. ايران اسلامي به شدت تحت فشار اقتصادی بود كه اين فشار هابا شکست روبرو شد وكشوربا سر بلندی از این آزمون هم بیرون آمده و رهبری بزرگوار با این نام گذاری توجه بیشتری را به مساله اقتصاد معطوف کردند. در سومین سال دهه پیشرفت و عدالت و در حالی که ایران در کانون توجهات کشورهای دنیا قرار دارد و در شرایطی که ابرقدرت های جهانی در مقابل بحران جهانی اقتصاد زانو زده اند بیان مفهوم جهاد اقتصادی یک تفکر بزرگ و یک هدف گذاری بی نظیر محسوب می شود.
در الگوي توسعه و ‌پيشرفت مبتني بر نظام جمهوري اسلامي،‌ مي بايست اقتصاد و نحوه  نگرش و تعامل درآن مشخص باشد. با توجه به عقب ماندگي كشور و حتي كشورهاي اسلامي  در مقولات اقتصادي ، اين امر  نيازمند توجه ويژه بوده و با روش‌هاي  متدوال قابل حل نبوده لذا از عنوان جهاد به جاي توسعه استفاده شده كه با افزودن روحيه انقلابي و اعتقادي اين امر تسريع گردد و بار معنوي لازم را تداعي نمايد. از طرفي تهديد دشمنان از دير باز در خصوص انقلاب مطرح بوده ولي توفيقات روزافزون كشور در عرصه هاي  سياسي،‌ نظامي،‌علمي و... باعث گرديده كه نفوذ دشمنان از اين مسيرها كند و يا محدود گردد. اما تحريم هاي اقتصادي كه از دير باز جزو برنامه هاي آنان بوده همچنان ادامه دارد و دشمنان هر چند بدور از واقعيت و بر مبناي توهم بر آن اميدوارند، ليكن ‌حل اين مشكل و اثبات بي تاثير بودن و نفوذ ناپذيري انقلاب و نااميد كردن آنها،‌ طرح جهاد اقتصادي را ضروري مي سازد. البته ناگفته نماند كه طي دو سال اخير تحريم‌هاي اقتصادي دشمنان تشديد شده و به نوعي در طول 33 سال قبل بي سابقه بوده است .
از سوي ديگر در داخل كشور نيز، توفيق سياستهاي اصلاح اقتصادي دولت (هدفمند كردن يارانه ها ، نظام بانكي ، گمرك و ...) كه يك كار عظيم بوده و با تمام آحاد و اقشار ملت ارتباط دارد ، نيازمند عزم ملي و نيز از خودگذشتگي و ايثار است و اين محقق نمي‌شود مگر با روحيه جهادي.بنابراين نامگذاري امسال به عنوان سال جهاد اقتصادي يك تدبير هوشمندانه از سوي رهبر معظم انقلاب اسلامي بود . البته بايد گفت كه اين نقطه آغازين است و جهاد اقتصادي يك روند و حركت طولاني مدت است و فرض بر اين است كه شعارهاي سال گذشته كه بيشتر بر محورهاي معنوي استوار بوده تا حدودي محقق شده است و حالا نوبت به مسائل اقتصادي و كار وتلاش مضاعف رسيده است . مساله ديگر اينكه چه در زمان امام راحل (ره) و چه در دوره مقام معظم رهبري مساله نامگذاري سال ها ، همواره با يك هوشمندي و تدبير ويژه‌اي انجام مي‌شده و اثرات آن نيز قابل مشاهده است .

*راهكارهاي تحقق حركت جهادي در عرصه اقتصاد  چيست ؟
** نخست اينكه در اين عرصه بايد با سرعت بالايي پيش برويم اما مراقب باشيم هدف را گم نكنيم . حركت جهاد اقتصادي بايد در بين همه اقشار مردم توزيع شده و همگان متولي اين كار باشند، نه يك گروه خاص . اما به نظر من افزايش كيفيت كالاي ايراني ، ممنوعيت ورود كالاهاي خارجي به ويژه كالاي ارزان قيمت و فرهنگ سازي براي خريد كالاي داخلي از مهمترين مولفه هاي تحقق اين هدف بزرگ هستند . در اين راستا بايد رسانه ها و دستگاه هاي متولي فرهنگ سازي كنند و از اين مهم غفلت ننمايند . در بخش توليد نيز بايد كارخانجات ها با نگاه اقتصادي ، مصرف انرژي را كاهش و راندمان را بالا ببرند. ضمن اينكه در بخش كشاورزي نيز بايد زمينه ورود فناوريهاي جديد براي جلوگيري از هدررفت آب و سايرمنابع فراهم شود كه در اين رابطه اشتغال زايي براي فارغ التحصيلان متخصص كشاورزي بسيار اهميت دارد.
همانطور كه مقام معظم رهبري فرمودند؛ دشمن به همراه ادامه تلاش های خود در عرصه های فرهنگی، امنیتی، سیاسی و دیگر عرصه ها، مبارزه با اسلام و جمهوری اسلامی را عمدتاً روی «اقتصاد» متمرکز کرده است تا میان مردم با نظام و دولت شکاف ایجاد کند و به همین علت، باید با همه توان و با تکیه بر اخلاص، فهم و بصیرت به مبارزه و جهاد با دشمن شتافت  . ایشان بالا بردن کیفیت کالاهای ایرانی را از دیگر مسئولیت های جامعه کارگری و کارآفرینان دانسته و تاكيد كرده‌اند كه باید کاری کنیم که کالای داخلی در نظر مصرف کننده ایرانی و غیرایرانی کالایی مطلوب، بادوام و زیبا باشد که البته دستگاه های دولتی، باید پیش نیازهای تحقق این هدف از جمله آموزش مهارت های گوناگون را تأمین کنند.
به نظر معظم له باید عرصه تولید کالای برتر در داخل کشور را به همت کارگران، مهندسان و سرمایه گذاران، به عرصه ای دیگر برای تجلی شعار «ما می توانیم» تبدیل کنیم.
رهبر انقلاب اسلامی در سخنان خود، مصرف کالاهای ساخت داخل را یکی از مجاهدت های ضروری در سال جهاد اقتصادی عنوان كردند و تاكيد داشتند كه به موازات استقبال مردم از تولیدات داخلی، لازم است کیفیت و مرغوبیت این کالاها، به اندازه قانع کننده ای برسد.
ناگفته نماند كه معظم له مساله ايجاد اشتغال و كارآفريني به ويژه در بخش صنعت و كشاورزي را بسيار ضروري مي‌دانند و بايد به همه اين مسائل توجه جدي داشت.
ببينيد مردم ما همواره آماده ايثار و فداكاري هستند و طي اين 30 سال به ويژه در دوران دفاع مقدس اين مساله را به اثبات رسانده‌اند. امروز نيز كه مساله جهاد اقتصادي توسط رهبر انقلاب مطرح شده، در صورتيكه تبيين درست و آگاه سازي مناسب در ميان اقشار مختلف و اقصي نقاط كشور انجام بگيرد، مردم به نحو مطلوب در جريان تحقق جهاد اقتصادي، نقش آفريني خواهند كرد و اين آگاهي بخشي به عهده رسانه ها و دستگاه هاي متولي فرهنگ كشور است . فراموش نكنيم كه جهاد اقتصادي به نوعي به معناي صدور فرمان و حكم جهاد از سوي ولي امر مسلمين است و كساني كه داعيه دار ولايت هستند بايد در اين عرصه تلاش بيشتري كنند.

* به نظر شما جهاد اقتصادي در سطوح مختلف چگونه بايد دنبال شود ؟ يعني مردم و مسئولان چه وظايفي در اين زمينه دارند؟
** مردم بايد مشاركت همه جانبه داشته باشند و مسئولين بايد  ضمن ملموس كردن نتايج اجراي  جهاد اقتصادي با وحدت رويه جهادگرانه تلاش نمايند و از همه فرصت‌ها استفاده كنند و همت مضاعف و كار مضاعف را در دستور كار قرار دهند. از سوي ديگر به نظر مي‌رسد وظيفه اوليه و گام نخست درتحقق جهاد اقتصادي بر عهده مسؤولان است كه بايد با دقت و سرعت در اين جهت حركت كنند و مردم نيز گام هاي بعدي را بايد بردارند، به اين معنا كه در تحقق جهاد اقتصادي مشاركت داشته و يك يك آنها از هدر رفتن سرمايه هاي اقتصادي كشور جلوگيري كنند.

* به نظر شما چه موانعي بر سر راه توسعه اقتصادي كشور وجود دارد ؟
**بهره‌وري پائين در حوزه‌هاي مختلف اقتصادي ، عدم بكارگيري مناسب سرمايه‌هاي ملي ، نظارت ضعيف بر كيفيت توليدات داخلي و گرايش به سمت مصرف كالاهاي خارجي ، ورود كالاهاي خارجي ارزان و بي كيفيت به كشور و ترويج فرهنگ استفاده از كالاهاي ارزان و بي كيفيت از مهمترين موانع اين عرصه است .
از سوي ديگر رعايت نكردن تقواي الهي در كارها ، نبود وحدت در مسئولين ،  اسراف و رعايت نكردن الگوي مصرف ، تورم ، رانت و فساد اقتصادي و حضور پررنگ دولت در اقتصاد از ديگر موانعي است كه نبايد دچار آنها شويم.
مقام معظم رهبری در سخنرانی خود در حرم مطهر رضوی مواردی را اشاره  فرمودند که جا دارد توسط مراکز علمی و پژوهشی کشور در سال جدید مورد بررسی قرار گرفته و راه حل‌های مبارزه با آن‌ها تبیین شود و توسط دولت خدمت‌گذار به مرحله‌ی اجرایی در آید.
از جمله‌ی آن موانع عبارت‌انداز:  موانع رشد پر شتاب اقتصادی کشور از جمله در زمینه‌ی بهره‌وری و ارتقای سهم آن  ،  موانع موجود در مسیر ایجاد اشتغال و کاهش نرخ بی‌کاری ، موانع سرمایه‌گذاری بخش خصوصی و مشارکت مردم در اقتصاد ، اسراف و صرفه‌جویی نکردن در انرژی، آب و لزوم اصلاح شبکه‌ آبیاری کشاورزی، در اين بين بايد توجه داشت كه تحریم های غرب و کارشکنی آنها در مسیر پیشرفت ملت ایران وجود دارد و ممکن است به این فشارها دامن بزنند، ضمن اينكه زندگی مصرفی و فرهنگ غیر تولیدی در اغلب مردم وجود دارد. به علاوه عقب ماندگی دویست ساله دوران قاجار و پهلوی که خود ناشی از یک اقتصاد استعماری بوده است، يك مساله مهم به شمار مي‌رود. از طرف ديگر الگوهایی که برای رونق و پیشرفت اقتصادی انتخاب شده نتوانسته آن جهش لازم را به وجود آورد. براين مبنا بايد به دنبال رفع موانع عمومي باشيم.

* جايگاه توسعه علمي و فناورانه را در تحقق شكوفايي اقتصادي چگونه مي بينيد؟ به تعبيري ديگر جهاد اقتصادي و جهاد علمي چه رابطه اي با يكديگر دارند؟
** در شرايط كنوني پايه‌هاي قدرت جوامع، سطح علمي و فناوري آنهاست و شكوفائي اقتصادي با توسعه علم و فناوري رابطه مثبت و مستقيمي دارد لذا به منظور همسو شدن با جهاد اقتصادي مي‌بايست در جهت توسعه علمي كشور تلاش جدي نمود.
اصلي ترين بستر تحقق پيشرفت اقتصادي و خلق ثروت ، توليد علم يا جهاد  علمي است. در گذشته عوامل ديگر مثل سرمايه،‌نيروي كار و ‌تجهيزات شايد مهم تر بود ولي امروزه تكنولوژي  اصلي‌ترين مساله است. كشور ها مسيرهاي مختلفي را براي توسعه طي كرده اند ولي نقطه مشترك همه دانايي محور بودن است. انسان به عنوان عامل توسعه و پيشرفت،‌مي تواند مسير توسعه را  تسريع و بهبود  ببخشد و يا برعكس. لذا دانايي اصلي ترين و مهمترين عامل است. دانايي زماني مي تواند به توليدثروت و اثر بخشي برسد كه به توانايي تبديل شود. توانايي (فناوري) مي‌تواند ايجاد قدرت و ثروت نمايد و به عبارتي مسير جهاد اقتصادي از جهاد علمي مي گذرد.
استفاده از علم و فناوري لازمه تحقق جهاد اقتصادي است و استقرار و پياده سازي نظام ملي فناوري باعث رشد و توسعه اقتصادي كشور مي شود و جهاد اقتصادي بر اساس علم و فناوري بومي شكل مي گيرد و جهاد علمي مقدمه جهاد اقتصادي است.
توسعه ارتباط پژوهشگاهها و پژوهشكده ها با دستگاه هاي اجرايي وحوزه هاي كاربردي ، هدفمند كردن فعاليت ها و توسعه فعاليت پژوهشي ، ايجادرشته‌ها و فناوريهاي جديد كه موجب تحول درزمينه انتقال دانش مي شود، حمايت از قانون شركت هاي دانش بنيان و همچنين گسترش پاركهاي علم و فناوري و افزايش سطح كمی و كيفی پژوهش‌ها و تحقيقات كاربردی و توسعه محور و نيز بهره‌مندی از ظرفيت‌های گسترده اصل 44 قانون اساسی و مشاركت بخش خصوصی از جمله عوامل موثر در درآمدزايي و توليد ثروت از طريق توسعه علمي هستند.
به نظر من مسير جهاد اقتصادي از جهاد دانشگاهي مي‌گذرد. جهاد دانشگاهي در چرخه توليد علم و تبديل آن به فناوري و محصول ، يك مجموعه موفق از ابتداي انقلاب تاكنون بوده است . متاسفانه درسال هاي گذشته جهاد در اين زمينه مورد بي‌مهري قرار گرفت. تشكيل مراكز رشد و پارك هاي علم و فناوري كه يك الگوي غربي است ، نقش جهاد را در اين عرصه كمرنگ كرد . حال آنكه جهاد خود به نوعي يك مركز رشد بزرگ بومي است و امتحان خود را پس داده است . جهاد علاوه بر تبديل ايده‌هاي دانشجويان و متخصصان به فناوري و محصول در پرورش فكري و معنوي آنها نيز نقش مهمي را ايفا كرده است . اگر به جهاد توجه بيشتري شود، مي‌تواند در رابطه با توليد علم و همچنين در زمينه تبديل فناوري به محصول ، به عنوان يك پل انحصاري بين دانشگاه و صنعت نقش آفرين باشد.

* جهاد دانشگاهي در سال جهاد اقتصادي چه برنامه  ويژه اي دارد و به نظر شما چگونه مي تواند به تحقق اين شعار كمك كند؟ به طور كلي جهاد دانشگاهي چگونه مي تواند در عرصه اقتصادي كشور تاثير مثبت بگذارد؟
** جهاددانشگاهي،‌ جزو معدود نهادهايي است كه به عنوان مقدس جهاد مزين بوده و سالها فعاليت، اين روحيه را ايجاد نموده است.  انجام فعاليتهاي برتر  جهادي و جلب اعتماد مسئولان عالي رتبه نظام و مقام معظم رهبري گواه اين مدعا است . با توجه به اينكه عرصه فعاليتي اين نهاد دانشگاه (علم و فناوري) است ، مي توان گفت كه اين نهاد با مشاركت در طرحهاي علمي و فناوري ملي كشور، مي‌تواند نقش مؤثري را در جهت تحقق چشم انداز توسعه كشور داشته باشد.
برنامه اين نهاد بر توسعه فناوري و انتقال تجربيات در ايجاد فناوري و بومي سازي آن مبتني خواهد بود. البته نكته مهم در اين برنامه ريزي توجه به ابعاد معنوي فناوري است. انتقال فناوري و يا حتي ايجاد آن  اگر چه كار دشواري است ولي رعايت مسائل فرهنگي و معنوي در اين خصوص از اهميت ويژه اي برخوردار است. ضمن اينكه برنامه ما توسعه پژوهش‌هاي علمي در زمينه نفت، هوافضا، صنعت ريلي، پزشكي ، گياهان دارويي و كشاورزي است تا از اين راه به تحقق جهاد اقتصادي كمك كنيم و جايگاه ايران را در فناوريهاي برتر ارتقاء دهيم . علاوه بر اين جهاد با درك مساله كارآفريني و نقش آن در جهاد اقتصادي، امسال برنامه هاي مختلفي را در اين زمينه خواهد داشت .

* همانطور كه مي دانيد كميسيون ويژه جهاد اقتصادي در مجلس شوراي اسلامي تشكيل شده است ؟ آيا تا كنون با اين كميسيون ارتباط برقرار كرده ايد و برنامه اي براي اين كار و يا ارتباط با ساير سازمانها و دستگاه هاي اقتصادي كشور نظير وزارت اقتصادو........ داريد؟
** خوشبختانه اخيراً ارتباطات جهاد دانشگاهي با مجلس شوراي اسلامي توسعه مناسبي يافته و يكي از برنامه هاي ما در اين راستا حضور در كميسيون ويژه جهاد اقتصادي و ايجاد ارتباط با آنان به منظور ارايه توانمندي هاي اين نهاد در راستاي تحقق جهاد اقتصادي است .
 
*  ضمن تشكر از جنابعالي در پايان اگر سخني باقي مانده بفرماييد.   
** در ابتدا از اينكه زمينه اين گفتگو را فراهم آورديد تشكر مي‌كنم . به طور كلي سمت وسوي برنامه هاي جهاددانشگاهي بر اساس توليد علم و تبديل آن به فناوري و ثروت مي باشد و از طرفي لازمه تحقق جهاد اقتصادي تجميع دانش بومي وصنعت است. جهاددانشگاهي با داشتن روحيه ايثار،‌همدلي و استفاده از منابع توانسته است حلقه مفقوده بين دانشگاه وصنعت را پيدا كند و به رفع موانع شكل گيري  نهضت جهاد اقتصادي با ايجاد فرهنگ جهادي كمك كند. جهاددانشگاهي جزء معدود نهادهايي است كه با بخش صنعت و خدمات ارتباط نزديك دارد و توانسته با حداكثر بهره‌وري  براي براي رفع موانع توسعه كشور فعاليت نمايد. جهاددانشگاهي مي تواند پرچم دار جهاد علمي كه زير بناي جهاد اقتصادي باشد.