استاد پرويز جبه‌دار:
حفظ نخبگان دانشگاهي مستلزم تامين حداقل نيازهاي رفاهي و پژوهشي آنهاست
دكتر پرويز جبه‌دار مارالاني، استاد ممتاز و رييس دانشكده برق و كامپيوتر دانشگاه تهران كه از دانش‌آموختگان چهار دهه پيش دانشكده فني دانشگاه تهران است، اگر چه در شمار نسل اول اساتيد و پيشكسوتان علوم و مهندسي كشور به شمار نمي‌رود، بي‌شك از پروردگان و پويندگان شايسته راه آنهاست كه افزون بر چهل سال در كسوت مدرس اين دانشكده در راه مقدس آموزش و پژوهش و اعتلاي علمي اين رشته در كشور گام نهاده و علاوه بر آن پايه‌گذار دوره دكتري مهندسي برق و كامپيوتر در دانشكده فني، بنيان‌گذار برخي از دانشگاههاي نوپاي كشور و مولف و مترجم برخي از كتاب‌هاي برگزيده دانشگاهي مهندسي برق و كامپيوتر بوده است.
به ديدار استاد رفتيم تا با مروري بر زندگي و تلاش‌هاي علمي او ديدگاه‌هايش را درباره وضعيت كنوني آموزش برق و سطح علمي دانشكده و علت غيبت دانشگاه كهنسال تهران در فهرست دانشگاههاي معتبر دنيا، علل و عوامل مهاجرت نخبگان و راهكارهاي جلوگيري از آن و ... بشنويم كه اين، ماحاصل ديدار و گفت‌و‌گوي ما با استادست:
دكتر پرويز جبه دار در سال 1320 در تبريز به دنيا آمده و دوران تحصيلات ابتدايي را در دبستان‌هاي تبريز گذرانده و در سال 1332 وارد دوره شده است.
علاقه به رياضيات از همان اوايل تحصيل در وي مشهود بود به طوري كه اولين جايزه خود را در كلاس دوم ابتدايي به دليل توانايي‌هاي خاصش در حل مسائل رياضي دريافت كرده و در سال سوم متوسطه(كلاس نهم)، در مسابقات رياضي در سطح استان آذربايجان شرقي رتبه اول را كسب كرد.
اگر چه حرفه پدر كه دندان‌پزشك تجربي بود او را از كودكي به تحصيل در رشته دندان‌پزشكي علاقه‌مند كرده بود ولي سرنوشت تقدير ديگري براي او رقم زده بود.
استاد با يادآوري خاطرات آن دوران مي‌گويد: «به ياد دارم وقتي در كلاس سوم متوسطه دبير رياضي از من سوال كرد كه سال بعد چه رشته‌اي را انتخاب خواهي كرد گفتم رشته تجربي زيرا مي‌خواهم دندان‌پزشك شوم. از پاسخ من متعجب شد و شروع كرد به اين كه علاقه و اطلاعات رياضي من زياد است و بايد به رشته رياضي بروم و راه‌هاي موفقيت در اين رشته برايم راحت‌تر گشوده مي‌شود. سپس خودشان مدارك تحصيلي من را از دبيرستان پرورش گرفته و در دبيرستان تربيت تبريز كه رشته رياضي داشت، اسم مرا نوشت. ناگفته نماند اين دبير برجسته رياضي به نام مرحوم جواد حريرچي خود از اساتيد بسيار توانمند رياضي بود و در دبيرستان‌هاي پرورش و تربيت تبريز تدريس مي‌كرد.
وجود درس‌هاي متعدد رياضي در دبيرستان علاقه من را به يادگيري عميق اين دروس افزايش داد به قسمي كه حتي به دروس ديگر نيز علاقه‌مند شدم.
در سال 1337 كه در كلاس يازدهم بودم در مسابقات رياضي در سطح استان آذربايجان شرقي رتبه اول را به دست آوردم و به اردوي بهترين دانش‌آموزان كشور در شهر رامسر اعزام شدم.»
دكتر جبه‌دار در سال 1338 وارد دانشكده فني شد. در آن سال‌ها رشته راه و ساختمان رشد و توسعه فوق‌العاده‌اي داشت و همه كساني كه رتبه بالايي در كنكور دانشكده فني به دست مي‌آورند در اين رشته ادامه تحصيل مي‌دادند، اما وي كه از زمان دبيرستان به فيزيك و الكتريسته و وسايل برقي علاقه بسيار داشت مايل بود در مهندسي برق ادامه تحصيل بدهد.
استاد خود در اين باره مي‌گويد: «در آن موقع با توجه به مقتضيات زمان فقط رشته الكترو مكانيك در دانشكده فني وجود داشت و وقتي من براي ثبت نام به امور آموزشي دانشكده مراجعه كرده و اظهار داشتم كه مي‌خواهم در رشته الكترومكانيك ادامه تحصيل دهم، همه كارمندان تعجب كردند زيرا قبولي‌هاي رتبه بالا همه در رشته راه و ساختمان تحصيل مي‌كردند ولي من تصميم خود را گرفته بودم و توضيحات كارمندان آموزش اثري در انتخاب رشته‌ام نداشت و بعدها مشخص شد كه از 50 نفر اول كنكور فقط سه نفر در رشته الكترومكانيك ثبت نام كرده و بقيه در رشته راه و ساختمان رفته‌اند.»
استاد پس از پايان تحصيل در دانشكده فني دانشگاه تهران رهسپار آمريكا شد و تحصيل خود را در رشته مهندسي كنترل در دانشگاه كاليفرنيا در بركلي ادامه داد و سرانجام بعد از چهار سال تحصيل به دريافت درجه دكتري در مهندسي سيستمها و كنترل نايل شد و بلافاصله بعد از اخذ دكتري در آزمايشگاههاي تحقيقاتي شركت بل به عنوان محقق مشغول به كار و بعد از دو سال كار بنا به تعهد اخلاقي و علاقمندي خاصي كه به كشور و دانشكده فني داشت به ايران بازگشته و علي‌رغم پيشنهادات كاري در شرايط بهتر از ساير دانشگاههاي كشور، از مهر ماه 1349 به عنوان استاديار در دانشكده فني دانشگاه تهران مشغول به كار شد و در سال 1365 به مقام استادي نايل آمد.
استاد جبه دار مارالاني در طول 30 سال تدريس در دانشكده فني بيش از 21 درس مختلف در دوره‌هاي كارشناسي و كارشناسي ارشد و دكتري تدريس كرده است.
دكتر جبه دار امروز در حالي با شور و نشاط سال‌هاي جواني در كسوت استاد و رييس دانشكده برق و كامپيوتر دانشگاه تهران به تدريس و پرورش نسل آينده مهندسي ايران ادامه مي‌دهد كه علم و همت و عشق زايدالوصفش به دانشجويان با كوله‌باري از افتخارات و تجارب و سوابق كاري در بخش‌هاي مختلف آموزشي و تحقيقاتي جلوه‌اي مضاعف يافته است.
كسب رتبه اول كنكور ورودي دانشكده فني دانشگاه تهران در سال 1338، دريافت بورس تحصيلي براي ادامه تحصيل دو دانشگاه كاليفرنيا در بركلي آمريكا در سال 1343، دو سال فعاليت به عنوان دستيار آموزشي دانشگاه كاليفرنيا در بركلي (از سال 1344 تا 1346)، تحقيق درآزمايشگاه‌هاي تحقيقاتي Bell آمريكا از سال 1348 تا 1349، پايه‌گذاري دوره دكتري مهندسي برق و كامپيوتر در دانشگاه فني دانشگاه تهران در سال 1367، رياست شاخه مهندسي برق فرهنگستان علوم از سال 1376 تا 1380، سرپرستي كميته تخصصي مهندسي برق در سازمان سنجش آموزش كشور، كسب عنوان چهره ماندگار در دومين همايش چهره‌هاي ماندگار در سال 1381، رياست مركز انفورماتيك و آمار دانشگاه تهران، سرپرستي انستيتو الكترونيك دانشگاه تهران و ايفاي نقش به عنوان يكي از بنيانگذاران دانشگاه مالك اشتر در شاهين شهر، كسب عنوان استاد نمونه دانشكده فني دانشگاه تهران، دريافت جايزه كتاب سال جمهوري اسلامي ايران به دليل ترجمه كتاب «سيستم‌هاي كنترل نوين» در سال 1366، دريافت جايزه كتاب برگزيده دانشگاههاي كشور در سال‌هاي 1370، 1373، 1374 و 1379 و .... تنها بخشي از افتخارات و خدمات علمي دكتر جبه‌دار مارالاني است.
دكتر جبه دار مارالاني جايي در پاسخ به اين سؤال كه چرا با وجود اين كه شاگرد اول دانشكده فني و فارغ‌التحصيل ممتاز يكي از مهمترين دانشگاههاي خارج از كشور بوده و مي‌توانسته به راحتي در شرايط بسيار خوب در كشور محل تحصيل دوره دكتري خود كار و زندگي كند، ترجيح داده به ايران بازگشته و در كسوت استادي ادامه كار دهد با اشاره به عشق سرشارش به تدريس و آموزش و تلاش براي اعتلاي ايران گفته بود:
« در حرفه استادي و پژوهشگري در دانشگاه، فرد مقيد به انجام يك كار در يك زمينه خاص و دايمي نيست و با ايجاد تنوع و تغييرات مي‌تواند با پيشرفت زمان دگرگون شده و حتي اگر خودش نخواهد با جبر روزگار و تغييرات عظيمي كه در دنياي فني مهندسي رخ مي‌دهد، متوجه مي‌شود كه به يادگيري مطالب جديد نيازمند مي‌شود و از اين نظر اعتقاد دارم كساني كه در دانشگاه تدريس و تحقيق مي‌كنند در محيط بسيار پويايي قرار گرفته و مي‌توانند از اين طريق نيازهاي باطني خودشان را خيال راحت تر ارضا كنند.
من از ته دل عرض مي‌كنم كه تدريس را دوست دارم از دانشجوياني كه در كلاس من با ذهن فعال و توانمند خود با اشاره مختصري به يك موضوع ولو به صورت تلگرافي، آن چنان مطلب را در مي‌يابند و حتي توسعه مي‌دهند، بسيار احساس لذت مي‌كنم كه به دست آوردن اين لذت شغلي در فعاليتهاي خارج از دانشگاه چندان ميسر نمي‌باشد.»
استاد در ادامه مي‌گويد: «اگرچه برخي ممكن است فكر كنند تدريس يك درس در طي سال‌هاي متمادي ممكن است خسته كننده باشد ولي الان محتوي درس با تغييرات تكنولوژي‌ها و پيشرفت‌هاي علمي متغير است و استاد مجبور به اصلاح دائمي آنها در طول زمان تدريس مي‌باشد. ثانيا علاوه بر محتوي دروس روش آموزش نيز تغيير مي‌كند و نگرش‌ها و تاكيدها عوض مي‌شود و مثلا درسي را كه امروز مي‌دهم و 10 سال پيشتر هم مي‌دادم نگرش امروز من با 10 سال پيش كاملا متفاوت است و با اين نگرش كه البته آن را نتيجه پيشرفت‌هاي علمي و كامپيوتري مي‌دانم ، در مي‌يابيم كه روش‌هاي تدريس و محتواي مطالب، كاربرد كامپيوتر در دروس مختلف چگونه عرضه مي‌شود كه استفاده بيشتري براي دانشجويان به همراه داشته باشد.»
دكتر جبه دار افزود: «من وقتي عملكرد چند ساله خود را مرور مي‌كنم مي‌بينم كه دانشجويان برجسته بسياري را تربيت كرده‌ام كه اكنون افتخار مي‌كنم، تعدادي از آنها همكاران من در گروه مي‌باشند.
گروه مهندس برق و كامپيوتر اكنون متجاوز از60 نفر هيات علمي دارد كه من افتخار مي‌كنم بيش از نيمي از آنها دانشجويان برجسته من بودند و خوشحالم عرض كنم كه علي‌رغم گذشت 30 سال از شروع كار خود امروز به صورتي فعال در كنار همكاران جوان خود به كار تدريس و تحقيق ادامه مي‌دهم.»
رييس دانشكده برق و كامپيوتر دانشگاه تهران تنها راه نگهداشتن فارغ التحصيلان برجسته كشور را در داخل كشور تامين حداقل نيازهاي رفاهي و پژوهشي آنها خواند و خاطر نشان كرد: اگر بتوانيم چنين كاري را انجام دهيم قطعا در ارتقاء سطح علمي و پژوهشي كشور بسيار حائز اهميت خواهد بود.
استاد در گفت‌و‌گو با خبرنگار «علمي» خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا) اظهار داشت: فارغ‌التحصيلان دانشكده فني به آن چنان توانمندي‌هاي علمي و پژوهشي بالايي دست يافته‌اند كه همه ساله تقاضاهاي زيادي براي خروج آنها جهت ادامه تحصيل در دانشگاههاي بزرگ خارجي دريافت مي‌كنيم كه اين گواه كيفيت خوب پژوهشي در دانشگاه تهران و اين دانشكده است؛ البته نكته مهم اين است كه ما بتوانيم اين فارغ‌التحصيلان زبده را در كشور نگهداريم كه لازمه اين امر، در درجه اول، تامين حداقل رفاه زندگي آنها و دوم تامين امكانات پژوهشي است كه البته در كشور وجود دارد ولي در مقايسه با دانشگاههاي خارجي كمتر است و سوم كمك صنايع است كه مي‌تواند بودجه‌هاي لازم براي تحقيقات را فراهم كند.
دكتر پرويز جبه دار در ادامه گفت: صنايع بايد به تحقيقات دانشگاهها توجه كنند و نيازهاي مختلف اين تحقيقات را تامين كنند تا نيروهاي دانشگاهي بتوانند براي رفع مشكلات صنايع و توسعه تكنولوژي‌هاي روزآمد در بخش‌هاي مختلف برنامه‌ريزي كنند.
دانشكده فني دانشگاه تهران به عنوان يكي از نخستين دانشكده‌هاي اين دانشگاه، نقش و جايگاهي منحصر به فرد در آموزش نيروهاي فني و مهندسي كشور داشته و شمار چشمگيري از استادان و محققان برجسته مهندسي در دانشگاهها و مراكز تحقيقاتي داخل و خارج كشور، مجريان بسياري از پروژه‌هاي بزرگ عمراني كشور، بسياري از مديران صنايع را در دامان خود پرورده و مي‌پرورد و هر از گاه خبر موفقيت درخشان دانش‌آموختگان سال‌هاي دور يا نزديك اين دانشكده از گوشه گوشه كشور يا فرسنگ‌ها دورتر از مركز علمي در پيشرفته‌ترين كشورها شنيده مي‌شود با اين حال نام دانشكده فني و فراتر از آن دانشگاه تهران در فهرست 200 و حتي 500 دانشگاه برتر دنيا خالي است.
دكتر جبه‌دار مارالاني كه به حق بر توانمندي و شايستگي علمي استادان و دانشجويان دانشكده فني و سهم درخور آن در توسعه و اشاعه علوم و تكنولوژي تاكيد دارد در پاسخ به سوال ما در اين زمينه به مواردي از پارامترهاي انتخاب دانشگاههاي برتر اشاره مي‌كند و مي‌گويد: از جمله معيارهايي كه در اين زمينه مطرح است، ميزان استناد به مقالات ارائه شده توسط اساتيد هر دانشگاه است كه با توجه به مشكلاتي كه از نظر چاپ مقالات اساتيد داريم قطعا وضعيت نسبتا مناسبي از لحاظ اين معيار نداريم.
معيار ديگر، نسبت تعداد اعضاء هيات علمي به دانشجويان است كه ميزان مناسب حدود 1 به 16 يا 18 است كه در دانشگاههاي ايران به علت گسترش و رشد فزاينده بدنه دانشجويي، اين نسبت بسيار متفاوت است.
وي اضافه كرد: از ديگر معيارهايي كه دانشگاههاي ايران را در اين ليست قرار خواهد داد مي‌توان به تعداد دانشجويان خارجي اشاره كرد كه البته ما داريم ولي عمدتا يا بورسيه كشورهاي اسلامي هستند يا دانشجوياني هستند كه براي ادامه تحصيل در زمان و ادبيات فارسي مي‌آيند و چون زبان آموزش ما فارسي است قطعا نمي‌توانيم مثل بقيه دانشگاهها، دانشجوي بين المللي خوب جذب كنيم.
دكتر جبه دار در ادامه به تعداد اعضاء هيات علمي خارجي و بين‌المللي اشاره كرد و گفت: با توجه به همان مشكل زبان، در اين زمينه هم وضعيت مناسبي نداريم. البته ما تعدادي محقق موعد داريم ولي مدرس خارجي نداريم.
معيار ديگر، تعداد افرادي است كه از هر دانشگاه جايزه نوبل يا جوايز علمي بين‌المللي دريافت كرده‌اند كه استادان ما كم و بيش جوايز بين‌المللي را دريافت كرده‌اند ولي جايزه نوبل نداشته‌ايم.
به گفته دكتر جبه‌دار مارالاني، معيار ديگر قرار گرفتن در فهرست دانشگاههاي برتر دنيا سابقه فعاليت آنهاست كه در اين زمينه نيز دانشگاههاي ما كه قديمي‌ترين آنها تنها حدود هفت دهه قدمت دارد با دانشگاههاي خارجي كه بعضا چند صد سال سابقه فعاليت دارند، فاصله زيادي دارند.
رييس دانشكده مهندسي برق و كامپيوتر دانشگاه تهران، جذب بودجه پژوهشي بالا از محل اعتبارات دولتي را از معيارهاي ديگر در اين زمينه عنوان و خاطرنشان كرد: در سال‌هاي اخير تلاش‌هايي براي افزايش اعتبارات دولتي تخصيص يافته به پژوهش در كشور آغاز شده كه هنوز با نقطه مطلوب فاصله داريم.
دكتر جبه دار در عين حال تصريح كرد: جذب بودجه‌هاي كلان پژوهشي از محل كمكهاي مردمي يكي ديگر از معيارهاي انتخاب دانشگاههاي برتر است كه اگرچه فرهنگ كمك به موسسات آموزشي در ايران جا افتاده و خيرين مدرسه ساز واقعا كمكهاي شايسته‌اي در احداث مدارس مي‌كنند ولي اين فرهنگ در دانشگاههاي ما گسترش پيدا نكرده است.
وي در پايان خاطرنشان كرد: شخصا معتقدم، اگر اين گروه به سمت دانشگاهها بيايند كه محل رشد و پرورش استعدادهاي علمي كشور است مي‌توانند نقش مهمي در بالا بردن بازده دانشگاهها داشته باشند.
گفت‌و‌گو: سوده نوروزي، خبرنگار ايسنا
١٢:٥٥ ١٨/٠٩/١٣٨٥