از: عمادالدين فياضي
تحقيق و پژوهش در زندگي انسان داراي نقش بسيار بااهميتي است و بدون ترديد مي‌توان پيشرفت‌هاي بشر در طي دوران‌هاي مختلف تاريخ را مديون پژوهش و تحقيق دانست.
انسان موجودي تجربي است به اين معنا كه حيات او در طول تاريخ به تدريج و براساس تجربيات نسلهاي پيشين تكوين يافته و برخلاف موجودات ديگر كه هر نسلي زندگي خود را از مبدا صفر آغاز مي‌كند، انسانها بر بالاي تجربه نسل‌هاي گذشته خود تولد مي‌يابند و علت اينكه هر نسل از افراد بشر با نسل قبل و بعدش تفاوتهاي آشكاري دارد همين مسئله است.
تفاوتهاي جزيي هر نسل با نسل ديگر، به‌تدريج انباشته مي‌شود و تحول عظيمي را به‌وجود مي‌آورد، به‌طوري كه ما وقتي‌به انسانهاي نخستين مي‌انديشيم درمي‌يابيم هيچ شباهتي با انسان امروزي ندارد و زندگي آنها كاملا" با انسان كنوني متفاوت است. بنابراين حتي اگر نسلهاي متمادي بشر نسبت به نسلهاي قبلي حالت ايستايي يا سير قهقرايي داشته باشند باز در كل انسانها مسير صعودي و تكاملي مي‌پيمايند و هيچ نسلي از انسان نيست كه زندگي خود را از نقطه صفر همچون مردمان نخستين آغاز كند.
پس با دقت در تكوين و تكامل بشر به اين نتيجه مي‌رسيم كه تكامل او بر اساس دو حركت مشخص در هر نسل استوار است و اين سير تكاملي از آنجايي ناشي مي‌شود كه هريك از نسلهاي انساني دو وظيفه مشخص بر دوش دارد. نخست مساله دستيابي به تجربيات و انديشه‌هاي علمي نسلهاي گذشته و ديگر مساله نوآوري و افزودن بر تجربيات قبلي انسانها، كه از آن به عنوان "پژوهش و تحقيق " ياد مي‌شود.
مساله نوآوري و افزودن بر علم در واقع وظيفه هر يك از نسل‌هاي انساني تلقي مي‌شود.
امروزه، دست‌يافتن به تجربيات و انديشه‌هاي علمي پيشينيان، با گسترش نظام‌هاي تحقيقاتي در كشورهاي مختلف صورت مي‌گيرد و همه كشورهاي جهان به‌دنبال اين هستند كه جهت دستيابي به تجربيات علمي گذشتگان روشهاي بهتري در جهت تعليم و تربيت و آموزش از طريق نظام‌هاي تحقيقاتي ايجاد كنند.
درباره نوآوري در علم يا همان پژوهش نكته حايز اهميت اين است كه در حال حاضر جوامعي كه ما از آنها به عنوان جوامع پيشرفته ياد مي‌كنيم موفقيت‌هاي خود را مديون تحقيقات علمي مي‌دانند. يعني در حقيقت پيشرفت‌هاي عظيم و موفقيت‌هاي بزرگ در سايه توجه جدي به تحقيق و پژوهش به‌دست آمده است.
متاسفانه در پنج قرن گذشته، كشورهاي جهان سوم در اين رسالت عظيم بشري سهم چنداني نداشتند در حالي كه اكثر اين كشورها قبل از اين پنج قرن داراي دستاوردهاي تمدني بزرگي بودند و حتي بيشتر محققان معتقدند سرچشمه اصلي علم در شرق قرارداشت و از آنجا به غرب رفت.
به دليل عوامل مختلف كشورهاي جهان سوم طي اين مدت در توليد انديشه‌هاي علمي شركت فعالي نداشتند و عمدتا" به جوامع "مصرف‌كننده" انديشه‌هاي علمي نبديل شدند.
در حالي كه اين روند در كشورهاي صنعتي پيشرفته متفاوت است ،آنها همانگونه كه نظامهاي آموزشي جديد خود را ايجاد كرده و گسترش دادند اقدام به ايجاد نظامهاي تحقيقاتي نيز كردند كه با توجه به دستيابي به تجربيات گذشتگان روز بروز بر نوآوري و غناي خود افزودند.
همانطور كه گفته شد در كشورهاي فقير و جهان سوم تلاشهايي كه در راه ايجاد نظامهاي تحقيقاتي و پژوهشي صورت گرفته تا به حال به نتايج چندان مطلوبي منجر نشده است.
پاسخ به اين سوال كه چرا كشورهاي جهان سومي در زمينه ايجاد نظام‌هاي تحقيقي توفيق چنداني كسب نكردند،چندان ساده نيست. البته عوامل مختلفي مانند فقر اقتصادي، تاكارآمدي مديريت تحقيقاتي، بودجه اندك تحقيقات ،اطلاع رساني ناقص ،نداشتن مصونيت پژوهشگران، مشكلات معيشتي محققان،ارج ننهادن به دستاوردهاي پژوهشي،عدم حمايت جدي دولت و ارگان‌هاي دولتي و بسياري عوامل ديگر مطرح است. 
عواملي كه سبب ناكارآيي پژوهش در جوامع توسعه نيافته است :
اين حقيقت را بايد بپذيريم كه در كشورهاي جهان سوم انديشه به اندازه كافي توليد نمي‌شود و انديشه‌هاي پراكنده‌اي هم كه به‌وجود مي‌آيند با چرخش زندگي و ساختار جامعه پيوند برقرار نمي‌كنند و البته ذكر اين نكته هم ضروري است كه بخش اعظم و چشمگيري از انديشه‌هاي توليد شده در كشورهاي پيشرفته مرهون و مديون تلاش پژوهشگران و محققان كشورهاي جهان سوم است (در حالي كه خوداين كشورها از وجودشان محرومند).
در كشورهاي پيشرفته جهان، محققان بخش مهمي از وقت خود را صرف آگاهي از نتيجه تحقيقات مشابه سايرين و كسب اطلاعات مربوط مي‌كنند . بنابراين ، مراكز و شركتهايي كه بخواهند جايگاه خويش را در بازار فشرده رقابت جهاني حفظ كنند ، ناگزيرند ضمن اطلاع از پيشرفتهاي تكنولوژيك حاصله ، روند آن پيشرفتها را نيز در سراسر جهان پيگيري كنند . به عنوان مثال ، شركتهاي ژاپني ، اطلاعات را رگ حياتي جنگ اقتصادي دانسته و حدود ‪ ۱/۵‬درصد از فروش ساليانه خود رابه مسئله جمع آوري و تجزيه و تحليل اطلاعات اختصاص مي‌دهند در ژاپن ، مركز اطلاعات علمي و تكنولوژيك كه سازماني دولتي است ، با پرسنلي حدود ‪ ۴۰۰‬نفر و بودجه‌اي معادل ‪ ۹۰۱‬ميليون ين - در سال ‪- ۱۹۸۷‬ همه ساله حدود ‪ ۱۱۰۰۰‬مجله علمي را جهت استخراج اطلاعات آن مجلات تجزيه و تحليل مي‌كند.
در فرانسه به تحقيقات آكادميك اهميت وپژه‌اي داده مي‌شود،طبق برآوردهاي به عمل آمده، نرخ آكادميك بودن تحقيقات‌فرانسه،‪ ۱/۲‬درصد بيشتر از انگلستان و آلمان،‪۱/۷‬درصد بيشتر از آمريكا و‪۲/۳‬درصد بيشتر از ژاپن بوده است در دنياي دانشگاهي ، ميدان‌ديدها، كه به درجه مشاركت در شبكه‌هاي تحقيقاتي بستگي دارد، توان راه يافتن سريع به اطلاعات پايه را كه توسط رده‌هاي مختلف فراهم آمده سنجيده و به ارزشيابي بهره گيري ازاينگونه اطلاعات مبادرت مي‌نمايند.از اين لحاظ طي‌سالهاي‪۱۹۸۰‬تحقيقات در كشور فرانسه از كارآيي بسيار بالايي برخوردار گرديده، تحقيقات فرانسه در جهان كتاب و انتشارات به كشور انگلستان راه يافته و از اين طريق در جهت انتقال نتايج خود فراتر از زبان ملي گام برداشته و همكاري با محققان‌خارجي گسترش يافت. 
تعداد پژوهشگران
درحال حاضر، بالغ بر تعداد‪ ۱۲۰‬هزار پژوهشگر در سراسر كشور فرانسه به امر پژوهش مبادرت مي‌نمايندكه از اين ميان تعداد ‪ ۶۷‬هزارمحقق دولتي و تعداد ‪ ۵۵‬هزارمحقق غير دولتي مي‌باشند.درحدود‪ %۵۰‬هزينه‌هاي پژوهشي توسط دولت تامين اعتبارمي‌گردد.
بنا به آمارهايي كه وجود دارد، تعداد محققان و پژوهشگران آمريكا نسبت به كل جمعيت آنها ‪ ۵۰‬هزارنفر در يك ميليون است. اما اين درصد در جامعه ايران ‪ ۸۰‬نفر در يك ميليون است. 
مراكز پژوهشي
درحال حاضرمسووليت رسيدگي بر امور پژوهشي كشور فرانسه برعهده وزارت آموزش و پرورش و وزارت پژوهش و فن‌آوري است.اين در حالي‌است كه
وزارتخانه‌هاي ديگر ازجمله وزارت بهداشت، كشاورزي و اقتصاد از سازمانهاي پژوهشي خاص خود برخوردارمي‌باشند.
گفتني است كه عمده پژوهشهاي كشور دردانشگاهها و سازمانهاي دولتي همچون مركز ملي پژوهش(‪ (CNRS‬وموسسه ملي بهداشت و پژوهش فرانسه(‪(Inserm‬ صورت مي‌گيرد. علاوه براين دولت فرانسه از پژوهشهاي غيردولتي و پژوهشهايي كه درموسسات خصوصي به‌ويژه درحوزه‌هاي هوانوردي، الكترونيك، شيمي‌و داروسازي صورت مي‌گيرد، حمايت مي‌نمايد. 
گسست دانشگاه‌ها از مقوله پژوهش
يك مسئله مهم براي درمان درد كشورهاي جهان سومي اين است كه بايد توجه داشته باشيم كه دانشگاهها و مراكز علمي به عنوان مراكز تحقيقي هستند.
بنابراين دانشگاهها در صورتي به رسالت خود واقف مي‌شوند كه ارتباط درستي با جامعه برقرار كنند.
ارتباط بين جامعه و دانشگاههاي جهان از انقلاب صنعتي به اين طرف بيشتر شده است.
پس دانشگاهها نمي‌توانند نسبت به مسائل پيرامون و جامعه خود بي‌تفاوت باشند. اگر كشوري مي‌خواهد كه در امر تحقيق موفق باشد بايد بين مسائل جامعه و دانشگاه ارتباط برقرار كند.
اگر در جامعه‌اي مسائلي مانند تورم، دوگانگي فرهنگي، قاچاق، فقر، بيكاري، اعتياد ، خودفروشي و فحشا بيداد مي‌كند، اين مشكلات بايد در دانشگاهها و مراكز تحقيقاتي آن مورد مطالعه قرار گيرد و راهكارهاي مبارزه با آنها طراحي شود. زيرا در حقيقت مراكز دانشگاهي وتحقيقاتي كانونهاي مطالعه و طراحي علمي و تحقيقي براي مقابله با اين مسائل به شمار مي‌آيند.
اين برداشت انحرافي كه مسائل جاي خود را دارند و مطالعات و تحقيقات دانشگاهي بايد به دور از آنها طي طريق كنند بايد از جوامع در حال توسعه رخت بربندد.
نبايد فراموش كنيم كه طراحان سياست‌هاي استعماري و كشورهاي سلطه‌گر در جهان سعي مي‌كنند كه از طريق منزوي كردن دانشگاهها و مراكز تحقيقاتي كشورهاي جهان سوم و ايجاد گسست بين مسائل آموزش عالي و جامعه، قشر فارغ‌التحصيل و روشنفكر اين كشورها را از مسائل جوامع خود بي‌خبر سازند.
چرا كه آنها خوب مي‌دانند اگر قشر محقق و تحصيلكرده با اهرم‌هاي چاره‌ساز علمي وتحقيقي باجامعه شان هماهنگ بشوند نتايج مثبتي رابراي جامعه به ارمغان مي‌آورند.
كشورهاي سلطه‌گر خيلي خوب مي‌دانند كه پيوند دانشگاه با جامعه توان مقاومت ملت‌ها را بالا مي‌برد و اين پيوند مي‌تواند ريشه استعمار و استبداد را از جوامع براندازد.