از: عمادالدين فياضي
‪ ۲۵‬آذر روز "پژوهش " نام دارد و به دنبال آن هفته‌ي پژوهش درراه است. شايد چنين هفته‌اي مناسب‌ترين زمان براي نه تنها تجليل پژوهش و پژوهشگران در كشور، بلكه بهترين فرصت براي ارائه نتايج پژوهش در "عرصه پژوهش ايران " باشد.
به معناي ديگر نتايج "علم سنجي" در توليد علم و شاخه‌هاي پژوهشي كشور در اين هفته ضروري به نظر مي‌رسد.
در گزارش‌هاي مختلفي كه در خبرها ، روزنامه‌ها ، و يا سايت‌هاي اينترنتي قرار مي‌گيرد مي‌توان نمايه‌هايي از جنبه‌هاي مختلف پژوهش در كشور يافت، كه يكي از آنها مبحث "علم سنجي" است.
داده‌هاي آنها از مهمترين نشريات علمي و معتبر در كشورهاي مختلف استخراج مي‌شود و ويژگي‌هاي منحصر به فرد آن از جمله روز آمدي بالا، توانايي جستجو در منابع استنادي و ... باعث شده اين پايگاهها به عنوان ابزاري مهم در مطالعات علم سنجي بكار گرفته‌شوند.
علم سنجي به عنوان يكي از رايجترين روشهاي ارزيابي فعاليت‌هاي علمي است.
اساس كار علم سنجي بر چهار متغير اساسي شامل "مولفان، انتشارات علمي، مراجع و ارجاعات " است. با بررسي جداگانه يا تركيبي از آنها شاخص‌هاي مناسب براي تبيين خصايص علم و پژوهشهاي علمي در سطوح مختلف موسسه علمي، كشور و جهان مشخص مي‌شود.
پايگاه‌هاي اطلاعاتي ‪ SSCI ,SCI‬و ‪ Art& Humanities‬كه توسط موسسه "اطلاعات علمي آمريكا " به صورت ادواري منتشر مي‌شوند به بررسي توليدات علمي در كشورهاي مختلف جهان مي‌پردازد.
بررسي توليد علمي طي سالهاي ‪ ۱۹۹۹‬تا ‪ ۲۰۰۳‬در نشريات ‪ ISI‬نشان مي‌دهد در اين سالها ايران با ‪ ۴۹۸۶‬ركورد علمي ثبت شده در اين پايگاه‌ها حضور داشته است.
در بين گروه‌هاي تحصيلي، گروه علوم پايه ‪ ۴۹/۸۵‬درصد، گروه علوم پزشكي ‪ ۲۲/۳۵‬درصد، گروه فني و مهندسي ‪ ۱۹/۴۳‬درصد، گروه كشاورزي و دامپزشكي ‪۵/۷‬ درصد و گروه علوم انساني ‪۲/۷‬درصد از توليد علمي ايران را به خود اختصاص داده‌اند.
وضعيت توليد علمي در هر يك از رشته‌هاي تحصيلي نشان مي‌دهد در گروه علوم پايه رشته شيمي آلي، در گروه علوم پزشكي رشته داروشناسي و دارو سازي، در گروه فني و مهندسي رشته مهندسي مكانيك، درگروه كشاورزي و دامپزشكي رشته علوم دامپزشكي و در گروه علوم انساني رشته روانشناسي در مراتب اول هر گروه قرار گرفته اند.
وضعيت ارجاعات توليدات علمي ايران به عنوان يكي از شاخص‌هاي اساسي و مهم در بررسيهاي علم سنجي نشان مي‌دهد، مجموع ‪ ۹۴۸۶‬توليد علمي ايران، داراي ‪ ۴۸۵۹‬ارجاع بوده‌اند.
همچنين مجموع مراجع مورد استفاده در توليد علمي ايران نيز ‪۱۹۳‬هزار و هظتصد و چهل و نه مورد است كه متوسط آن ‪ ۲۰/۴۳‬مورد براي هر توليد علمي مي‌باشد.
علم سنجي در تلاش است كه شاخص‌هاي مناسب در توصيف پژوهش در اجتماعات مختلف علمي فراهم آورد. بدين منظور جايگاه ايران در مقايسه با ‪ ۱۵‬كشور ديگر شامل آمريكا، انگلستان، فرانسه ، آلمان، كانادا، ژاپن، پاكستان، تركيه، چين، عراق، عربستان سعودي، كره جنوبي، كويت، مصر و هند از لحاظ توليد علمي و نسبت‌هاي آن با ‪ ,GNP‬نيروي انساني و بودجه تحقيق و توسعه تعيين شده است .
از لحاظ توليد علمي ايران در بين اين كشورها با ‪ ۰/۲۳‬درصد از مجموع توليد آنها در مرتبه يازدهم قرار گرفته است.
همچنين ايران با سهم ‪ ۰/۱۶‬درصد از توليد جهاني در مرتبه يازدهم از مجموع ‪ ۱۶‬كشور قرار دارد.
مقايسه شاخص‌هاي پايه همچون ‪ , GNP‬نيروي انساني و بودجه تحقيق و توسعه نشان مي‌دهد ايران توانسته به طور متوسط به ازاي هر يك ميليون دلار بودجه تحقيق و توسعه ‪ ۶/۶‬مورد توليد علمي داشته است.
در علم سنجي امكان مقايسه اجتماعات مختلف علمي نيز بايد فراهم شود.
اعضاي هيات علمي دانشگاهها و موسسات علمي پژوهشي به عنوان مهمترين و اصلي‌ترين نيروهاي انساني در توليد دانش علمي كشور نقش مهمي را عهده دار هستند.
باكمال تاسف بايد گفت متوسط سهم هر يك از اعضاي هيات علمي از توليد علمي در ايران تنها ‪ ۳۷‬صدم درصد است. البته لازم به ياد آوري است كه اين درصد بسيار ناچيز به عوامل متعددي در زمينه موانع پژوهش و تحقيق درايران و كم‌توجهي به محققين و پژوهشگران دراين كشور برمي‌گردد.
توجه به‌محاسبه نسبت توليد علمي هر يك از گروه‌هاي عمده تحصيلي به اعضاي هيات علمي آن گروه نشان مي‌دهد كه اين نسبت در گروه علوم پايه ‪ ، ۱/۱۴‬در گروه علوم پزشكي ‪ ،۰/۲۲‬در گروه فني و مهندسي ‪ ،۰/۴۶‬در گروه كشاورزي و دامپزشكي ‪ ،۰/۲۷‬و درگروه علوم انساني ‪ ۰/۰۴۳‬است.