در حالي كه ارزش اكولوژيك تالابها 10 برابر جنگلها و 200 برابر زمينهاي زراعي است، در آستانه روز جهاني تالابها (2 فوريه ) كارشناسان هشدار دادند كه 7 تالاب بين‌المللي از 22 تالاب ثبت شده كشور در كنوانسيون رامسر در معرض تهديد و تغييرات شديد اكولوژيكي قرار دارند و نام آنها در فهرست « مونترو » رامسر قرار گرفته است كه اين مساله هشداري ملي است و ايران بايد هرچه سريع‌تر مشكلات ايجاد شده براي اين تالاب‌ها را رفع كند.
به گزارش خبرنگار «محيط زيست» خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا) ، بر اساس برآورد مركز نظارت و پايش محيط زيست جهاني ميزان تالابهاي جهان 570 ميليون هكتار است كه تقريبا 6 درصد مساحت كره زمين را تشكيل مي‌دهد. بر اساس تقسيم‌بندي كنوانسيون رامسر 42 تيپ تالاب در سه دسته اصلي «تالاب‌هاي ساحلي ـ دريايي»، «تالاب‌هاي داخل خشكي» و «تالاب‌هاي مصنوعي» در جهان وجود دارد و در ايران بيش از 84 تالاب با اهميت بين‌المللي شناسايي شده است كه از بين آنها تا كنون 33 تالاب در قالب 22 عنوان با مساحت يك ميليون 481 هزار و 147 هكتار در كنوانسيون رامسر ثبت شده‌اند.
اين در حاليست كه به گفته كارشناسان تغييرات كاربري اراضي تالابي، عدم رعايت حق‌آبه طبيعي محيط‌هاي طبيعي از سوي مجريان مختلف طرح‌هاي آبي، عدم ملاحظات زيست محيطي در پروژه عمراني ورود آلاينده‌هاي مختلف بيولوژيكي ،شيميايي و فيزيكي به محيط‌هاي تالابي، شكار و صيد غيرمجاز، بي‌رويه و قاچاق، خشكساليهاي پي در پي كه قطعا بخشي از آن به دلايل تغييرات اقليم در سطح جهاني تاثير مي‌گذارد و بهره‌برداري بي‌رويه از منابع آبي زيرزميني در اطراف تالابها و نجات تالاب‌هايي مانند اروميه نيازمند يك عزم جدي در تمامي بخش‌هاي دولت و يا يك معجزه است!
معاون سابق محيط طبيعي و تنوع‌زيستي سازمان حفاظت محيط زيست:
7تالاب بين‌المللي كشور در ليست قرمز قرار گرفت
ارزش اكولوژيك سالانه تالابها 10 برابر جنگلها و 200 برابر زمينهاي زراعي است
مهندس انوشيروان نجفي، معاون سابق محيط طبيعي و تنوع زيستي سازمان حفاظت محيط زيست و كارشناس ارشد محيط زيست و منابع طبيعي در گفت‌وگو با ايسنا با اشاره به ابن كه تالاب به مكاني اطلاق مي‌شود كه آب عامل اصلي براي محيط زيست گياهي و جانوري آن باشد، افزود: بنابراين كليه محيط‌هاي رودخانه‌اي‌، درياچه‌ها، كرانه‌هاي ساحلي، جنگل‌هاي حرا، لجن‌ زارها، تپه‌هاي مرجاني و محدوده‌هايي از سواحل درياها و درياچه‌ها كه عمق آنها در پايين‌ترين حد جزر بيش از 6 متر نباشد در زمره تالابهاي طبيعي قرار مي‌گيرد. همچنين محيط‌هاي آبي ساخته بشر نيز نظير حوضچه‌هاي پرورش ماهي و ديگر سدها، كانال‌هاي آب و غيره نيز در زمره تالابها قرار مي‌گيرند.
وي با تاكد بر اين كه در كشور ما هنوز بطور دقيق مشخص نشده كه چه مقدار از مساحت كشور را تالابها پوشانده است، خاطرنشان كرد: مركز نظارت و پايش محيط زيست جهاني در برآوردي ميزان تالابهاي جهان را 570 ميليون هكتار تخمين زده است كه تقريبا 6 درصد مساحت كره زمين را تشكيل مي‌دهد.
كارشناس ارشد محيط زيست و منابع طبيعي با اشاره به اين كه تالابها از مهمترين محيط‌هاي مولد حيات و تنوع‌زيستي در جهان هستند، گفت: آنها گهواره‌هاي تنوع‌زيستي دنيا بوده و با فراهم كردن آب و قابليت زادآوري اوليه نقش مهمي در بقاي گونه‌هاي بي‌شماري از گياهان و جانوران وابسته به خود ايفا مي‌كنند به شكلي كه تنوع گونه‌اي از پرندگان، پستانداران، خزندگان، دوزيستان، ماهيان و بي‌مهرگان، وابسته به تالابها بوده بنابراين تالابها ذخيره‌گاه‌هاي مواد ژنتيكي گياهي و جانوري محسوب مي‌شوند.
وي با اشاره به ارزش‌هاي اكولوژيك و اقتصادي تالابها گفت: توليد و ذخيره‌سازي آب، حفظ و توسعه تنوع‌زيستي گياهي و جانوري مهار سيل و فرسايش، پالايش آب، كانون‌هاي گردشگري، تثبيت آب و هواي محلي بويژه تعديل درجه حرارت، تامين غذا و توليد فراورده‌هاي شيلاتي و پرندگان (بطوريكه بيش از دو سوم از برداشت محصول ماهي جهان به سلامت مناطق تالابي بستگي دارد) و ... از ارزش‌هاي اكولوژيك و اقتصادي تالابها به حساب مي‌آيد.
كارشناس ارشد محيط زيست و منابع طبيعي افزود: متاسفانه عليرغم پيشرفتهاي مهم بشر در دهه‌هاي اخير تالابها همچنان در شمار تهديدشده‌ترين اكوسيستم‌هاي جهان قرار دارند كه دليل آن استمرار در خشكاندن، ‌تبديل و تغيير كاربريها، آلودگيها و بهره‌برداريهاي بي‌رويه از منابع آنهاست.
وي گفت: در كشور ما نيز عليرغم اقدامات موثر در خصوص رشد و توسعه اقتصادي در بخش‌هاي مختلف در خصوص تهديد و نابودي تالابها به عنوان با ارزش‌ترين اكوسيستم‌هاي حياتي كشور متحمل خسارات زيادي شده‌ايم كه هنوز به علت عدم ارزيابي دقيق عمق خسارات اعداد و ارقامي از سوي مراجع ذيربط منتشر نشده است.
كارشناس ارشد محيط زيست و منابع طبيعي با اشاره به اين كه ارزش اكولوژيك هر هكتار از اكوسيستم‌هاي زراعي سالانه 100 دلار در هكتار، جنگل تا 2 هزار دلار در هكتار و مراتع تا يكهزار و 500 دلار در هكتار محاسبه شده است، به ايسنا گفت: اين در حاليست كه ارزش اكولوژيك هر هكتار تالاب تا 20 هزار دلار در هكتار برآورد شده است.
وي افزود: در خصوص تالابهاي كوچك اطلاعات مدوني وجود ندارد، ولي در خصوص تالابهايي با مساحت بيش از 10 هكتار اطلاعات مختصري به همت كارشناسان و سازمانهايي مسؤول تهيه شده است.
نجفي با اشاره به وضعيت تالابهاي كشور گفت: نگاه عمومي وضعيت نگران‌كننده‌اي را در تالابهاي كشور از جمله جازموريان، هامون، گاوخوني، شادگان، اروميه، بندعليخان، تالاب‌هاي شور اطراف قم و ... بعنوان تالابهاي شاخص كشور نشان مي‌دهد كه مسؤوليت سياستگذاران و برنامه‌ريزان و مديران اجرايي را براي توجه جدي به اين مواهب بي‌بديل و محيط‌هاي با ارزش اكولوژيكي و بيولوژيكي كشور سنگين‌تر مي‌كند.
وي تصريح كرد: وضعيت در تالابهاي ساحلي شمالي و جنوبي نيز چندان مطلوب نبوده و تعادل‌هاي اكولوژيك آنها نيز در حالت شكننده و ناپايداري قرار گرفته است كه ضرورت اقدامات فوري و اساسي را مي‌طلبد.
كارشناس ارشد محيط زيست و منابع طبيعي با اشاره به اين كه 7 تالاب بين‌المللي كشورمان از 22 تالاب ثبت شده در كنوانسيون رامسر در معرض تهديد و تغييرات شديد اكولوژيكي قرار دارند و نام آنها در فهرست «مونترو» رامسر قرار گرفته است، گفت: اين مساله هشداري ملي براي ماست و ايران بايد هر چه سريع‌تر مشكلات ايجاد شده براي اين تالاب‌ها را رفع كند.
وي افزود: از 22 تالاب ثبت شده ايران در كنوانسيون رامسر، تالاب‌هاي « شورگل، يادگارلو و درگه سنگي »، « مجموعه تالاب انزلي » ، « آلاگل، آلماگل و آجي‌گل »،« شادگان، خورالاميه و خورموسي »، « نيريز و كميجان »، « انتهاي جنوبي هامون پوزك » و « هامون صابري و هامون هيرمند »، 7 تالابي هستند كه در معرض تغييرات اكولوژيكي بوده و به همين دليل در فهرست « مونترو » رامسر قرار گرفته‌اند.
نجفي تصريح كرد: بدين ترتيب تالاب‌هاي « شورگل، يادگارلو و درگه سنگي » به دليل احداث سازه‌هاي آبي و سد حسنلو (سد شورگل) كه موجب شده اين تالاب از آب شور به آب شيرين تبديل شود و ايجاد زهكش سد حسنلو كه باعث خشك شدن تالاب‌هاي « يادگارلو و درگه سنگي » شده است، همچنين برداشت بي‌رويه از آبهاي زيرزميني و راندمان پايين آبياري كشاورزي، « مجموعه تالاب انزلي » به دليل رسوبات ناشي از تخريب جنگل و مراتع بالادست كه موجب كاهش عمق تالاب از 6 به 2متر طي 30 سال گذشته شده است، ورود پسابهاي شهري و صنعتي و كشاورزي و ورود گونه غيربومي «آزولا» از سوي وزارت جهاد كشاورزي و تالابهاي « آلاگل، آلماگل و آجي‌گل » به دليل خشكسالي و نرسيدن سيلاب‌هاي «اترك» به دليل بهره‌برداري از سرشاخه‌هاي آن طي سال‌هاي گذشته در ليست « مونترو » قرار گرفتند.
وي گفت: همچنين تالابهاي « شادگان، خورالاميه و خورموسي » ،به دليل آلودگي‌هاي نفتي و زهكش‌هاي بسيار شور صنايع كشت و صنعت نيشكر جنوب، « نيريز و كميجان » به دليل خشك شدن تالاب و كمبود آب و بهره‌برداري از منابع آبي براي كشاورزي و تالابهاي « انتهاي جنوبي هامون پوزك » و « هامون صابري و هامون هيرمند » نيز به دليل ايجاد سازه‌هاي آبي در افغانستان، تخصيص آب براي مقاصد شرب و كشاورزي از سوي ايران و افغانستان و ورود ماهي غيربومي «آمور» از سوي شيلات كه نسل ني‌هاي منطقه را از بين برده است، دليل تغييرات شديد اكولوژيكي اين تالاب‌ها بوده است.
كارشناس ارشد محيط زيست و منابع طبيعي با اشاره به وضعيت « تالاب گاوخوني » گفت: متاسفانه اين تالاب به دليل احداث سدهاي بالادست و عدم تامين حق‌آبه تالاب در وضعيت نامطلوبي قرار دارد.
وي تصريح كرد: دولت‌هايي كه تالاب‌هاي آنها در ليست « مونترو » قرار گرفته است، بايد تلاش كنند تا مشكلات اين تالاب‌ها رفع و شاخص آنها به وضعيت مطلوب تغيير يابد، چرا كه در غير اين صورت با توجه به تعهد ارائه شده در كنوانسيون رامسر، اين كنوانسيون مي‌تواند جريمه‌هايي را براي اين دولتها در نظر بگيرد.
نجفي با اشاره به اقدامات انجام شده در خصوص رفع مشكلات تالاب‌هاي «مونترو» ايران به ايسنا گفت: در برخي از تالاب‌ها مانند «اروميه» پروژه بين‌المللي تعريف شده، همچنين براي ساير تالاب‌ها طرح مديريتي در نظر گرفته شده و براي برخي تالابهاي ديگر مانند «هامون» كه بين دو كشور مشتركند، كميته بين‌بخشي تشكيل شده است كه اميدواريم هرچه سريع‌تر مشكلات اين تالاب‌ها رفع و شاهد بازگشت وضعيت آنها به حالت مطلوب باشيم.
وي ذخيره‌سازي آب حفاظت در مقابل توفان و كاهش تخريب سيل، تثبيت خطوط ساحلي و مهار فرسايش، تزريق مجدد آب‌هاي زيرزميني و تخليه آنها و پالايش آب از طريق تثبيت عناصر محلول، رسوبات و ديگر آلودگي‌ها و تعديل آب و هواي محلي را از عملكردهاي مهم تالاب‌ها عنوان كرد و يادآور شد: حفظ ذخاير ژني گياهي جانوري، تامين آب، آبزي‌پروري (بيش از دو سوم از برداشت محصول ماهي جهان به سلامت تالاب‌ها بستگي دارد)، توليد محصولات كشاورزي، توليد چوب، تامين انرژي، توليد مواد لجني گياهي، و حمل و نقل و كاربردهاي تفريحي و گردشگري از جمله ارزش‌هاي اقتصادي تالاب‌ها هستند.
كارشناس ارشد محيط زيست و منابع طبيعي با اشاره به اين كه مطالعات اخير نشان مي‌دهد كه اكوسيستم‌ها ساليانه حداقل 33 تريليون دلار ارزش خدماتي به وجود مي‌آورند، تصريح كرد: بر اين اساس 9/4 تريليون دلار از اين مبلغ تنها از طريق تالاب‌ها تامين مي‌شود.
وي با اشاره به علل تخريب تالابهاي كشور گفت: تغييرات كاربري اراضي تالابي، عدم رعايت حق‌آبه طبيعي محيط‌هاي طبيعي از سوي مجريان مختلف طرح‌هاي آبي، عدم ملاحظات زيست محيطي در پروژه عمراني ورود آلاينده‌هاي مختلف بيولوژيكي ،شيميايي و فيزيكي به محيط‌هاي تالابي، شكار و صيد غيرمجاز، بي‌رويه و قاچاق، خشكساليهاي پي در پي كه قطعا بخشي از آن به دلايل تغييرات اقليم در سطح جهاني تاثير مي‌گذارد و بهره‌برداري بي‌رويه از منابع آبي زيرزميني در اطراف تالابها از علل اصلي تخريب تالابهاي ايران هستند.
نجفي افزود: از آنجا كه تالابها و روند قهقرائي آنها از عملكرد بخشهاي مختلف اثرگذار تاثير مي‌پذيرد، ضرورت ايجاد هسته‌هاي منطقه‌اي و محلي براي مديريت اكوسيستمي محيط‌هاي تالابي (مديريت زيست بومي) اجتناب‌ناپذير بوده، بطوريكه در برنامه‌هاي 5 ساله نيز رد پاي اين اقدام مهم پيش‌بيني شده است.
وي تصريح كرد: اجماع كليه ذينفعان و اثرگذاران بر محيط‌هاي تالابي بر حفاظت و بهره‌برداري خردمندانه و پايدار تنها كليد موفق ورود به آينده زنده و پوياي تالابهاي ايران است كه در مديريت اكوسيستمي دور هم جمع مي‌شوند، با هم تصميم مي‌گيرند و با هم اجرا مي‌كنند و بر روند اصلاح امور با هم نظارت مي‌كنند. قطعا در اين رهگذر نيز دولت نقش هدايت و راهبري و هماهنگي خواهد داشت كه ساز و كار آن نيز بايد پيش‌بيني شود. همچنين تعريف محدوده مديريت زيست‌بومي، آموزش همگاني و ارتقا آگاهي مسئولين و مديران از اهميت زيستگاه‌هاي حياتي تالابها، توسعه تحقيقات در خصوص تالابها و اعمال ارزش‌هاي اكولوژيك و اقتصادي مستقيم و غير مستقيم تالابها در روند توجيه سنتي‌ اقتصادي طرح‌هاي عمراني نيز ضروري است چرا كه اگر ارزش اكولوژيك واقعي تالابها در كنار توجيه اقتصادي طرح‌ها عادلانه مطرح شود، خيل بيشماري از طرح‌ها قابليت اجرايي خود را از دست مي‌دهند.
مدير سابق پروژه حفاظت از تالابها:
مديريت تالاب‌ها مطلوب نيست و فشار بر آنها زياد است
نجات تالاب‌هايي مانند اروميه نيازمند يك عزم جدي در تمامي بخش‌هاي دولت و يا يك معجزه است
مهندس محمدرضا خسروي، مدير سابق پروژه حفاظت از تالابها و كارشناس ارشد تنوع‌زيستي و منابع طبيعي با اشاره به اينكه از 22 تالاب بين‌المللي ايران كه در كنوانسيون رامسر ثبت شده است حدود 7 تالاب در ليست «مونترو» اين كنوانسيون قرار گرفته و از نظر اكولوژيكي شرايط آنها تغيير كرده است به ايسنا گفت: متاسفانه مديريت تالاب‌ها مطلوب نيست و فشار بر آنها زياد است.
وي با تاكيد بر اينكه بسياري از تالاب‌ها به عنوان عضو مجرد ديده مي‌شود افزود: حدود 500 تالاب و زيستگاه تالابي در ايران وجود دارد كه طرح‌هاي توسعه منابع آب،‌ عدم تكافوي آب ورودي نسبت به نيازهاي اكولوژيك و كيفيت نامناسب آب، فشار توريسم مديريت نشده و ورود گونه‌هاي غيربومي مهاجم علاوه بر پروژه‌هاي عمراني، حيات اين تالاب‌ها را تهديد مي‌كند.
كارشناس ارشد تنوع‌زيستي و منابع طبيعي با اشاره به اينكه در كشور ما هرچقدر كشاورز آب نياز داشته باشد و آب مصرف كند دولت آن را تامين مي‌كند و هم‌اكنون در بخش كشاورزي راندمان آب زير 25 درصد است، افزود: اين در حالي است كه در دنيا سهم آب كشاورز مشخص بوده و كشاورز بايد اين سهم را مديريت كند.
به گفته وي تالاب و منابع طبيعي در كشور هم‌اكنون در اولويت نيست.
خسروي با اشاره به اينكه كيفيت آب يكي از فشارهاي اصلي بر تالاب‌هاي كشور است گفت: بسياري از تالاب‌ها هم اكنون پذيرنده آلودگي‌هاي كشاورزي، سموم و كودهاي شيميايي هستند كه از آن جمله مي‌توان به تالاب گاوخوني،‌ انزلي، پريشان و تمام تالاب‌هاي اقماري حوزه اروميه اشاره كرد.
وي فشار توريسم را از ديگر علل نابودي تالاب‌هاي ايران خواند و گفت: متاسفانه در داخل تالاب فشار توريسم و در حاشيه آن فشار صنعت و تبديل اراضي تالابي به كاربري‌هاي ديگر و از سوي ديگر ورود گونه‌هاي غيربومي مهاجم مانند معرفي آمور به تالاب هامون و از سوي ديگر احداث پروژه‌هاي عمراني مانند بزرگراه شهيد كلانتري از داخل تالاب‌ها موجب به خطر افتادن حيات اين اكوسيستم‌هاي حساس شده است.
كارشناس ارشد تنوع‌زيستي و منابع طبيعي با اشاره به اينكه در راستاي حفاظت و حراست از تالاب‌هاي كشور كار خاصي انجام نشده است، گفت: عامل اصلي در حراست از تالاب‌ها مديريت حوزه تالابي است و اين امر محقق نمي‌شود مگر آنكه رويكرد دولت نسبت به توسعه، تغيير كرده و توسعه پايدار را لحاظ كند.
وي با تاكيد بر اينكه عمده تالاب‌هاي كشور در پايين‌دست حوزه‌هاي آبريز هستند گفت: بدين ترتيب هر اتفاقي كه در بالا دست حوزه رخ دهد آثار وخيم‌تر آن را در تالاب‌ها شاهديم.
خسروي با اشاره به سرعت گرفتن بحث توريسم در كشور گفت: افزايش مناطق نمونه گردشگري در ايران به دليل عدم رعايت ضوابط و استانداردهاي زيست‌محيطي و توسعه سريع كارخانجات و كارگاه‌ها بدون ارزيابي مصاديق بحراني شدن وضعيت تالاب‌ها در كشور است.
وي با تاكيد بر اينكه احداث سد در كشور ضروري است، گفت: در عين حال بايد مطالعات EIA و SEA نيز در حوزه سدهاي بالادست تالاب‌ها انجام شود.
كارشناس ارشد تنوع‌زيستي و منابع طبيعي تاكيد كرد: دولت بايد عزم جدي در حوزه مديريت تالاب‌هاي كشور اعمال كند چرا كه نجات تالاب‌هايي مانند اروميه نيازمند يك عزم جدي در تمامي بخش‌هاي دولت و يا يك معجزه است.
وي افزود: اگر فاجعه درياچه آرال در اروميه رخ دهد و اروميه خشك شده و نمك آن پراكنده شود، بخش اعظمي از مصالح ملي و حتي منطقه‌اي كشور به خطر خواهد افتاد، لذا ضروري است هرچه سريعتر نسبت به مديريت اين تالاب اقدام جدي صورت گيرد.
خسروي با تاكيد بر اينكه اگر محيط زيست به بهترين شكل هم فعاليت خود را انجام دهد نمي‌توان خيلي به نجات تالاب‌هاي كشور اميدوار بود گفت: حداكثر اقدام كنوانسيون رامسر قراردادن نام تالاب در ليست «مونترو» است ولي فراتر از اين امر بايد خودمان به مصالح ملي خودمان بيانديشيم.
گفتني است: كنوانسيون رامسر يا كنوانسيون تالاب‌ها پيماني بين‌الدولي است كه در دوم ماه فوريه 1971 /13 بهمن ماه 1349 در رامسر به امضاء رسيد.
اين كنوانسيون اولين پيمان بين الدولي جهاني است كه نگاهي تازه به حفاظت و بهره‌برداري پايدار از منابع طبيعي داشته، ولي با اين وجود در مقايسه با پيمان‌هاي مشابه بعدي مقرراتي كلي و ساده دارد و بر حفاظت و بهره‌برداري معقول از تالاب‌ها به خصوص در جهت فراهم ساختن زيستگاهي براي پرندگان آبزي تاكيد مي‌كند، با اين وجود طي گذشت سال‌ها گستره ديد خود را چنان افزايش داده كه تمام ابعاد حفاظت و بهره‌برداري معقول از تالاب‌ها را در بر مي‌گيرد و تالاب‌ها را در زمره اكوسيستم‌هايي مي‌داند كه در حفاظت از تنوع‌زيستي و رفاه جامعه بشري اهميت فوق‌العاده‌اي دارد.
كنوانسيون رامسر در سال 1975 جنبه قانوني يافت و هم اكنون 147 كشور عضو رسمي دارد و يكهزار و 459 تالاب با اهميت بين‌المللي با مجموع مساحت حدود 125 ميليون هكتار را در سطح جهان به ثبت رسانده است.