سلولهاي بنيادي يا بنياخته ها، سلولهايي هستند که داراي 2 ويژگي اند: اول قابليت تکثير و ماندگاري بسيار و دوم قابليت تمايز به سلولهاي ديگر بدن مثل عصب ، قلب ، عضله و... هستند.
اين قابليت ها باعث شده است از آنها به عنوان انقلاب دوم پزشکي ياد کنند. تلاش دانشمندان بر اين است تا بتوانند به وسيله اين بنياخته ها ، سلولهاي از بين رفته بر اثر بيماري را جايگزين کرده ، بيماري هاي صعب العلاج و لاعلاج را درمان کنند. مغز استخوان شامل 2 نوع اساسي بنياخته است: نوع خونساز و نوع مزانشيمي. بنياخته هاي خونساز در حالت عادي گلبول هاي قرمز ، سفيد و پلاکت ها را ايجاد مي کنند. بتازگي نقش اين سلولها در درمان سکته هاي قلبي و نارسايي کبدي بشدت مورد توجه قرار گرفته است.
سلولهاي مزانشيمي در ساخت استخوان ، غضروف و چربي قابليت خود را نشان داده اند و اميد آن مي رود تا در آينده بتوان از اين سلولها براي درمان ضايعات استخواني و غضروفي استفاده کرد.
گرچه سلولهاي بنيادي بزرگسالي تنها بنياخته هايي هستند که تاکنون روي انسان آزمايش شده اند و چون از خود فرد به خود فرد پيوند مي شوند امکان دفع اين پيوند مطرح نيست ، مساله مهم بي خطر بودن اين سلولها براي بشر و نيز کارآمدي آنها در درمان است که هنوز تحت بررسي است.
مساله مهم ديگر جداسازي و کشت اين سلولهاست. جدا کردن بنياخته هاي خونساز از مغز استخوان نسبتا ساده و سريع است. علت اين کار وجود مارکرهاي سطحي مختص اين سلولهاست که از آنها با نامهاي CD 34 و CD133 ياد مي شود. حضور اين مارکرهاي سطحي باعث مي شود آنتي بادي هايي بر عليه آنها ساخته و به وسيله چسبندگي اين آنتي بادي ها طي روندي از مغز استخوان جدا شوند. اينچنين مارکرهاي سطحي درباره بنياخته هاي مزانشيمي تا کنون معرفي نشده بود و سلولهاي بنيادي مزانشيمي توسط روش چسبندگي به ظروف جدا مي شوند که بسيار سخت و نزديک به 2 ماه طول مي کشد.
در پژوهشي که بتازگي در پژوهشکده رويان انجام گرفته است ، پژوهشگران توانسته اند مارکر سطحي را معرفي کنند که فقط در سطح بنياخته هاي مزانشيمي يافت مي شود. نام اين مارکر Thy1/2 بوده و براي اولين بار در دنيا به وسيله پژوهشکده رويان گزارش شده است. با ارائه اين مارکر به دنيا اميد است که در آينده جداسازي اين سلولها نيز مانند بنياخته هاي خونساز ظرف چند ساعت و بسادگي صورت گيرد. ساده و سريع شدن جداسازي اين سلولها مرحله مهمي در راه استفاده از آنها براي درمان است ، زيرا اين سلولها را بايد از خود بيمار گرفت و کمتر بيماري را مي توان 2 ماه منتظر تهيه سلولها نگه داشت. هم اکنون تمايز اين سلولها به استخوان و غضروف در پژوهشکده رويان انجام گرفته است.
دکتر رضا ساماني
عضو هيات علمي پژوهشکده رويان