16 بهمن مصادف است با سومين سالگرد صدور پيام تاريخي رهبر معظم انقلاب اسلامي درباره‌ي آزادانديشي و نهضت توليد علم. يكي از مهم‌ترين پرسش‌هايي كه پس از سه سال از انتشار پيام رهبر معظم انقلاب مي‌توان از صاحب‌نظران و مسوولان بخش‌هاي علمي كشور داشت، نحوه‌ي اجرايي كردن فرمايشات رهبري است كه در اين سه سال به خاستگاه بسياري از دانشوران دانشگاه و حوزه تبديل شده است.
خبرگزاري دانشجويان ايران، ايسنا، در سلسله‌گفت‌وگوهايي تلاش كرده‌ است تا حول اين پرسش اساسي سخن بگويد.
آن‌چه در پي مي‌آيد گفت‌وگوي ايسنا با حجت‌الاسلام اميني، معاون پژوهشي حوزه‌ي علميه‌ي قم است:
معاون پژوهشي حوزه‌ي علميه‌ي قم با بيان اين‌كه اهميت نقد، نوآوري و بسط آزادانديشي با توجه به فرمايشات مقام معظم رهبري روشن و مشخص است، گفت: اگر آزادانديشي وجود نداشته باشد رفتار ما به خلاقيت منجر نمي‌شود و وقتي كه خلاقيت در جامعه‌ي علمي نباشد، طبيعتا رشد علمي مطلوب نيز نخواهيم داشت و در آن صورت، علم در خلوت‌خانه‌ها شكل مي‌گيرد و به تضارب آرا و گسترش انديشه منجر نمي‌شود، هم‌چنين شاهد انعقاد انديشه‌هاي جديد نخواهيم بود.
اميني در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا) تاكيد كرد: طبيعتا ما بدون آزادانديشي نمي‌توانيم در يك وضعيت خوب علمي قرار بگيريم و نهادهاي علمي ما نيز از خلاقيت و رشد علمي برخوردار نمي‌شوند.
اميني با بيان اين‌كه بايد توجه داشته باشيم آزادانديشي بيش از آن‌كه يك رفتار باشد و بخواهيم آن را فقط در قالب ساختارها دنبال كنيم، يك خلق علمي و قاعده‌اي است كه در برخورد محققان شكل مي‌گيرد، گفت: بنابراين اولا بايد توجه داشته باشيم كه ما با يك پروژه نمي‌توانيم آزادانديشي را در جامعه شكل دهيم، بلكه بايد حوصله به خرج دهيم و كار فرهنگي كنيم.
وي با بيان اين‌كه عادت علمي نخبگان ما بايد آزادانديشي باشد و اين امر را بايد آموزش بدهيم، گفت: از همان ابتدا وقتي كه افراد وارد سيستم آموزشي مي‌شوند بايد آزادانديشي به عنوان يك قاعده در خلق و خوي و رفتار علمي‌شان شكل بگيرد. البته اين امر احتياج دارد كه سيستم آموزشي ما با اين هدف هماهنگ شود و در آن نوعي از آموزش كه به رشد، خلاقيت و نوآوري منجر مي‌شود، بتوان مشاهده كرد.
وي گفت: بايد مديراني كه در راس مراكز علمي هستند قواعد رفتاري، هنجارهاي سياسي و اجتماعي و ساختارها را متناسب با اين ايده تعريف كنند و حمايت‌هاي لازم را از اين امر انجام دهند. در ضمن بايد ساختارهاي مديريتي را به گونه‌اي منعطف كنند كه آزادانديشي در آن بسط پيدا كند و در پايان، قواعدي كه در ساختارهاي علمي حاكم مي‌شود، با اين قاعده هماهنگ باشد.
اميني ادامه داد: حوزه و دانشگاه اصلي‌ترين مراكز براي توسعه‌ و بسط آزادانديشي و نقد و نوآوري علمي هستند و كساني كه به دنبال اين هستند كه توليد علم را در جاي ديگري انجام دهند و به طراحي علم بپردازند، آدرس غلط مي‌دهند.
وي با بيان اين‌كه در اين ارتباط حوزه و دانشگاه و نخبگان آن در ابتدا بايد به فهم مشترك از مقوله‌ي آزادانديشي برسند و برداشت‌هاي افراط‌ گونه و تفريط ‌گونه را كنار بگذارند، اظهار داشت: آنها بايد اين مساله را در يك پروسه‌ي علمي مورد تحليل و بررسي قرار دهند و متوجه باشند كه اين مقوله به چه ميزان مي‌تواند در گسترش علم در جامعه مهم و تاثيرگذار باشد. در حوزه و دانشگاه بايد اجازه دهيم كه افرادي كه داراي ايده‌هاي خلاق و نوي هستند وارد اين دو محيط شوند و براي استفاده از اين ايده‌ها اين دو مركز بايد برنامه‌ريزي كنند، هم‌چنين ساختاري كه اكنون بر حوزه‌ي نرم‌افزاري و سخت‌افزاري در مديريت علمي ما سايه انداخته، بايد مورد بررسي مجدد و تغيير واقع شود.
وي با بيان اين‌كه اگر يك بررسي اجمالي بين دستگاه‌هاي مولد و دستگاه‌هاي مصرف‌كننده‌ي علم داشته باشيم، متوجه مي‌شويم كه سيستم آموزشي ما در مواردي ضعيف عمل كرده و قواعد رفتاري ما ايراد‌ دارد، به ايسنا گفت: ساختاري كه اكنون حاكم است، ساختار مناسبي نيست. حوزه و دانشگاه در حال حاضر وظيفه دارند ضمن اصلاح ساختارهاي حاكم، گام به گام با برنامه‌ريزي به اين هدف يعني بسط آزادانديشي نزديك شوند و خود را متناسب با آن اصلاح كنند. نظام آموزشي ما بايد به سمتي حركت كند كه به ايده‌هاي نو ارج نهد.
وي با بيان اين‌كه البته در تحقق اين امر نبايد دچار شتاب‌زدگي شويم، گفت: در صورتي كه بخواهيم در اين مورد شتابزدگي به خرج دهيم، ممكن است به هدف اصلي نرسيم و حتي آسيب‌هايي نيز به اين هدف وارد كنيم و با يك سري كارهاي روبنايي كه از دل خود حوزه و دانشگاه تراوش نشده، بر اين امر سرپوش بگذاريم، هم‌چنين به يك عرضه‌ي كاذب بپردازيم.
اميني با بيان اين‌كه حوزه و دانشگاه در تحقق اين امر به وظايف خود به نحو احسن عمل نكرده و در ساختارهاي آنها ايراداتي وجود دارد، گفت: اگر اين دو حوزه در تحقق اين هدف موفق بودند، ديگر مقام معظم رهبري بحث توليد علم را مطرح نمي‌كردند. البته اين امر به اين معني نيست كه ما توليد علم نداريم. قطعا توليد علم داريم و همه‌ي دستگاه‌هاي ما زحمت مي‌كشند؛ ولي با توجه به ظرفيت‌ها و توانمندي‌ها به نظر مي‌رسد كه در حال حاضر سرعت و شتاب لازم را نداريم؛ بنابراين به يك نهضت نياز است.
معاون پژوهشي حوزه‌ي علميه‌ي قم ادامه داد: مقام معظم رهبري به مقوله‌ي توليد علم و جنبش نرم‌افزاري توجه ويژه دارند و از همين بابت در برنامه چهارم توسعه نيز به‌غير از حوزه و دانشگاه، تمامي دستگاه‌ها موظفند نگاهي توسعه‌محور با محوريت دانايي و علم داشته باشند. وقتي كه استفاده از علم در جامعه بالا رفت، مطمئنا حوزه و دانشگاه نيز مجبور خواهند بود كه خود را متناسب با اين نياز جلو ببرند. وقتي كه آنها متوجه اين مساله شوند كه بايد به اقدامات جديدي دست بزنند، مطمئنا توليد علم نيز در كشور گسترش پيدا مي‌كند و آنها در جهت رفع موانع موجود نيز حركت مي‌كنند.
وي با تاكيد بر اين‌كه علم و آزادانديشي در پارادايم جديد روابط بين‌الملل نقش مهمي را در اقتدار بازي مي‌كند، گفت: در حال حاضر اين علم است كه مرجعيت ايجاد مي‌كند. هم در حوزه‌هاي فرهنگ و اقتصاد و هم مديريت و اين علم است كه مي‌تواند نيروي انساني شايسته را كه عامل اصلي توسعه است، پرورش دهد. اگر نتوانيم ظرفيت علمي خود را بالا ببريم نمي‌توانيم نيروهاي پراستعداد و نخبه تربيت و آنها را در كشور نگهداري كنيم. اين‌ها همه سرمايه‌ي اجتماعي ما هستند. ما براي اين‌كه بتوانيم در اين بازار پررقابت علمي در دنيا مرجعيتي براي خود كسب كنيم، بايد روي مزيت‌هاي نسبي كه در حال حاضر داريم تكيه و از آنها به نحو احسن استفاده كنيم.
اميني در پايان گفت‌وگويش با ايسنا تاكيد كرد: سياست، مديريت، فرهنگ و رسانه در حال حاضر نيازمند اطلاعات است و اطلاعات نيز بدون چرخش و فعاليت مناسب علمي پديد نمي‌آيد. به نظر من در حال حاضر تمام دنيا متوجه اين موضوع شده‌اند كه اقتدار يك كشور در گرو رشد علمي است و بدون اقتدار نمي‌توانيم امنيت داشته باشيم.