دكتر اكبري، دانشمند ايراني دانشگاه هاروارد با شناسايي نقش دسته اي از سلول هاي ايمني در بروز آسم موفق به كشف دارويي جديد براي درمان اين بيماري شد.
دكتر اميد اكبري، استاديار جوان گروه ايمونولوژي دانشگاه هاروارد آمريكا در گفت‌وگو با خبرنگار «علمي» خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا) با اعلام خبر كشف اين داروي جديد که قرار است تا چندي ديگر به طور رسمي اعلام شود، خاطر نشان كرد: اين ماده با متوقف کردن عملکرد دسته اي از سلول هاي ايمني كه بر اساس يافته‌هاي جديد نقش موثري در تشديد بيماري آسم دارند به مهار اين بيماري منجر مي‌شود.
نكته مهم درباره اين ماده ليپيدي اين است كه در حال حاضر نيز به عنوان تركيب حامل در داروهاي ضد سرطان استفاده مي‌شود و لذا نيازي به آزمايش و تست هاي طولاني براي اخذ مجوز مصرف آن در انسان نيست كه اين امر زمان دسترسي بيماران به اين دارو را حدود 10 تا 15 سال تسريع مي‌كند.
موفقيت سال گذشته اين ايمونولوژيست برجسته ايراني در كشف نقش کليدي دسته اي از سلول هاي سيستم ايمني موسوم به (NKT ( natural killer T cells در بروز بيماري آسم نيز که برخلاف تصورات پيشين دانشمندان در خصوص اين بيماري بود بازتاب گسترده اي در محافل علمي و خبري جهان داشت.
دکتر اميد اکبري در سال 1346 در خانواده‌اي فرهيخته و اهل علم در تهران به دنيا آمد.
پدر وي، زنده ياد دكتر فضل الله اكبري، استاد و بينانگذار دانشكده مديريت و علوم اداري دانشگاه تهران بود.
آن استاد فرهيخته که پس از سال ها تلاش مستمر علمي در فروردين ماه 1384 درگذشت به عنوان نخستين استاد حسابداري در ايران و مولف آثار متعدد در رشته حسابداري و حسابرسي به عنوان پايه گذار و مروج حسابداري علمي در کشور تلقي مي شوند.
وي تحصيلات كارشناسي خود را در رشته علوم آزمايشگاهي در واحد علوم پزشكي دانشگاه آزاد اسلامي تهران پشت سر گذاشته و پس از طي دوره سربازي به انگلستان رفت و دوره كارشناسي ارشد و دكتري ايمونولوژي سلولي مولكولي را در موسسه ملي تحقيقات پزشكي انگلستان در لندن سپري كرد.
دكتر اكبري پس از گذراندن يك دوره فوق دكتري در انگلستان به آمريكا مهاجرت كرد و پس از طي يك دوره فوق دكتري ديگر در دانشگاه استنفورد در سال 2001 به عنوان محقق و از سال 2003 به عنوان محقق ارشد فعاليت علمي خود را در اين دانشگاه پي گرفت و از سال 2004 به عنوان استاديار به هيات علمي دانشگاه هاروارد پيوست.
وي تاکنون برنده چندين جايزه علمي و گرند تحقيقاتي از جمله دو جايزه جهاني - جايزه Pharmacia و جايزه تحقيقاتي Henning Loewenstein سال 2005- به دليل تحقيقات برجسته در زمينه آلرژي و ايمونولوژي بوده است.
دكتر اكبري در تشريح تحققياتش در خصوص نقش سلول هاي دستگاه ايمني بدن در بروز آسم و الرژي به خبرنگار «پژوهشي» خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا) گفت: بر اساس تحقيقات انجام شده سه دسته از سلولهاي ايمني در آسم و آلرژي نقش دارند، به اين صورت كه گروهي از اين سلولها موسوم
به DC) dendritic cells) به عنوان آغازگر بيماري، دسته ديگر موسوم به سلولهاي NKT (سلول هاي Tکشنده طبيعي) به عنوان تشديد كننده بيماري و گروه سوم كه سلول هاي TR (سلول هاي T تنظيم كننده) ناميده مي‌شوند به عنوان كليد خاموش كننده اين بيماري عمل مي‌كنند.
وي خاطر نشان كرد: ما در تحقيقاتمان موفق شديم برخي از اين سلول ها را براي اولين بار جدا كرده و در محيط آزمايشگاه كشت دهيم. وقتي سلول هاي DC را به حيوانات آزمايشگاهي كه آسم نداشتند، منتقل كرديم بيمار شدند و با انتقال سلول هاي NKT بيماريشان حاد شد و وقتي سلولهاي TR را به آنها منتقل كرديم،
مثل آبي كه روي آتش ريخته شده باشد بيماري آنها فروكش كرد.
دكتر اكبري كه سال گذشته براي نخستين بار نقش سلولهاي NKT در آسم و آلرژي را نشان داد درباره اين سلولها گفت: سلولهاي NKT (سلولهاي كشنده طبيعي) به طور طبيعي نه تنها در ريه كه در اندامهاي مختلف بدن از جمله کبد، روده و ... وجود دارند كه البته در هر كدام نقش خاصي به عهده دارند ولي نقش اصلي آنها محدود كردن فعاليت سلولهاي سرطاني است. مطالعه سلولهاي NKT از مباحث بسيار جديد در ايمونولوژي سلولي ــ مولكولي است چون تا چند سال پيش تجهيزات پيشرفته جداسازي آنها را نداشتيم.
وي خاطرنشان کرد: زماني كه در دانشگاه استنفورد بودم براي اولين بار وجود اين سلول ها را در ريه نشان داده و نقش آن را در حيوانات آزمايشگاهي بررسي كرديم و در ادامه سال گذشته در مطالعاتي كه در دانشگاه هاروارد داشتيم نقش اين سلولها را در بروز آسم و آلرژي در انسان بررسي كرديم و نشان داديم سلولهاي NKT در بسياري از بيماران آسمي به ميزان قابل توجه وجود دارد اگر چه با ميزان كم هم مي‌توانند ايفاي نقش كند.
دکتر اکبري تصريح کرد: تحقيقات ما بر روي 15 بيمار مبتلا به آسم شديد حاكي از وجود ميزان زياد NKT در ريه آنها بود و در حال حاضر قصد داريم نشان دهيم اين سلولها مي توانند به ميزان خيلي كمتر در ريه كساني كه آسم حاد ندارند وجود داشته باشد كه البته اثبات اين مساله مستلزم انجام تحقيقات در شبكه‌اي گسترده از بيماران آسمي است.
اين استاديار جوان ايراني دانشگاه هاروارد در عين حال خاطر نشان كرد كه با توجه به شرايط خاص بيماران آسمي كه اغلب با مشكلات جدي تنفسي مواجه‌اند، انجام اين بررسي ها با دشواري هاي زيادي همراه است و نمونه گيري از سلولهاي ريه اين بيماران كه مستلزم وارد كردن لوله آندوسكوپي به درون ريه است مي‌تواند با توجه به مشكلات تنفسي آنها بسيار خطرناك و حتي مرگ آور باشد لذا با توجه به چنين محدوديت هايي انجام ساده ترين تحقيقات در اين حوزه نيز ماه ها به طول مي‌انجامد.
دكتر اكبري تصريح كرد: با تحقيقات انجام شده به نظر مي‌رسد كه ميزان سلولهاي NKT با شدت آسم رابطه مستقيم دارد.
اين ايمونولوژيست بر جسته ايراني در ادامه درباره سلولهاي TR (سلول هاي T تنظيم کننده) كه بخش ديگري از تحقيقات در اين حوزه به مطالعه آنها متمركز شده است به ايسنا گفت: اين سلولها نيز همانند سلولهاي NKT دسته‌اي از قريب به 50 گروه متفاوت از لنفوسيت هاي T هستند که مسووليت کنترل فعاليت سيستم ايمني را بر عهده دارند به اين صورت كه بعد از نابودي عامل خارجي وارد شده به بدن سيستم ايمني را كه متعاقب ورود آن فعال شده متوقف مي كنند.
وي خاطر نشان كرد: خاموش كردن سيستم ايمني از آنجا اهميت دارد كه فعاليت اين سيستم بسيار پر انرژي است و مي‌تواند ضايعاتي را در پي داشته باشد و در واقع عامل بروز بسياري از بيماريهاي خود ايمني درست عمل نكردن همين سلول هاي TR است.
دكتر اكبري در ادامه درباره تازه ترين موفقيت علمي خود در اين زمينه كه قرار است به زودي در قالب مقاله اي به جامعه علمي ارائه شود به ايسنا گفت: در تحقيقات اخير موفق به كشف نوعي تركيب ليپيدي شده ام كه فعاليت سلولهاي NKT درون ريه را متوقف مي‌كند. اين تركيب موسوم به DPPE-PEG در حال حاضر به عنوان تركيب حامل در داروهاي سرطان استفاده مي‌شود.
از آنجا كه سلولهاي NKT بر خلاف ساير سلول هاي T كه پروتئين ها را مي‌شناسد، ليپيدها و چربيها را مي‌شناسد تركيب كشف شده به خوبي قادر است اين دسته از سلول هاي سيستم ايمني را تحت تاثير قرار دهد كه بررسي هاي عملي انجام شده در حيوانات آزمايشگاهي نيز مويد اين امر است.
وي خاطر نشان كرد: با توجه به اين كه تركيب ليپيدي ياد شده قبلا مجوز استفاده در انسان را دريافت كرده روند توليد اين داروي جديد آسم حداقل 10 تا 15 سال به جلو افتاده و طبق مذاكرات صورت گرفته با تعدادي از شركتهاي دارويي قرار است اين ليپيد در مقياس نانو به صورت اسپري توليد و عرضه شود.
اين متخصص اسم و آلرژي در ادامه در پاسخ به سؤال خبرنگار ايسنا كه نظر وي را درباره علل شيوه فزاينده اين بيماريها در دهه هاي اخير خصوصا در كشورهاي صنعتي و پيشرفته جويا شده بود، اظهار داشت: بر اساس نظريه بهداشت از آنجا كه با پيشرفت جوامع و توسعه شهرنشيني شاخصهاي بهداشتي دائما رو به بهبود بوده و از ميزان آلودگي و عوامل بيماري زا كاسته مي‌شود، به تدريج سيستم ايمني انسانها به دليل مواجهه كمتر با بيماريها رو به تضعيف است و در نتيجه علاوه بر افزايش احتمال بروز بيماري هاي خود ايمني، حساسيت سيستم ايمني ما نسبت به عوامل طبيعي - در مقايسه با سيستم ايمني افراد نسل هاي گذشته - بيشتر شده است يعني بدن اين قبيل عوامل مثل گرده گياهان و ... را به عنوان عوامل خارجي و غير طبيعي تلقي كرده و سيستم ايمني به طور نابه جا فعال مي‌شود كه نتيجه آن بروز مشكلاتي نظير آسم و آلرژي است.
وي در عين حال با تاكيد بر اين كه در بروز آلرژي و آسم نبايد تاثير عوامل ارثي و محيطي را ناديده گرفت، اظهار داشت: نرخ فزاينده شيوع آسم به حدي است كه پيش بيني مي‌شود طي پنج تا 10 سال آينده شمار مبتلايان به آن دو برابر شود و اين در حالي ست كه در حال حاضر مثلا در آمريكا حدود 10 درصد دانش‌آموزان به اين بيماري مبتلا هستند كه مسايل زيادي از جمله احتمال گرفتگي نفس، ‌عدم امكان ورزش كردن و مشكلات و خطرات ديگري را براي آنها در پي دارد.
دکتر اکبري در پايان ابراز اميدواري کرد که تحقيقات وي و همکارانش در دانشگاه هاروارد نيز بتواند کمکي در دستيابي به راه هاي موثرتر براي درمان آسم و آلرژي باشد.