پژوهشگران دانشگاه تربيت مدرس براي نخستين بار بيان ژن‌هاي كليدي در رشد سلول‌هاي عصبي مورد مطالعه قرار گرفت و ژني كه موجب مرگ سلول‌هاي شبه عصبي حاصل از تمايز سلول‌هاي بنيادي مي‌شد، شناسايي و مهار شد.
به گزارش سرويس پژوهشي خبرگزاري دانشجويان ايران(ايسنا)، در اين تحقيق كه در قالب رساله دكتري تخصصي يكي از دانش‌آموختگان رشته زيست شناسي (ژنتيك) دانشگاه تربيت مدرس انجام شد، علت مرگ سلول‌هاي شبه عصبي حاصل از تمايز سلول‌هاي بنيادي مغز استخوان قبل و بعد از پيوند بررسي شد و با مهار ژن موسوم به ژن مرگ، ميزان مرگ و مير به يك سوم كاهش يافت.
توانايي سيستم عصبي انسان پس از تولد در ترميم ضايعات عصبي بسيار محدود است به طوري كه بعد از تولد، سلول‌هاي عصبي تقريبا خاصيت ترميم خود را پس از بروز ضايعات از دست مي‌دهند.
زهرا حاج ابراهيمي، دانش‌آموخته دكتري ژنتيك دانشگاه تربيت مدرس با بيان اين مطلب افزود: در چند دهه اخير سلول‌هاي بنيادي به عنوان ابزار قدرتمندي جهت درمان و ترميم ضايعات سيستم عصبي مورد توجه بوده، اما پيوند موفقيت آميز سلول‌هاي بنيادي در محل ضايعه، زنده ماندن طولاني مدت اين سلول‌ها و فعاليت صحيح آنها را با مشكل مواجه كرده است.
در اين پژوهش بيان ژن‌هاي كليدي و تنظيم كننده در سيستم عصبي ارزيابي شد و مورد مطالعه قرار گرفت و سپس مقايسه آن با سلول‌هاي بنيادي قبل و بعد از تمايز به سلولهاي عصبي انجام شد و در پايان اطلاعات ارزشمندي به دست آمد.
وي با اشاره به ايجاد ضايعات عصبي در موش‌هاي صحرايي جهت تحقيق و بررسي گفت: براي بررسي اين مهم كه پس از تمايز سلول‌هاي بنيادي و پيوند سلول‌هاي عصبي حاصل از اين تمايز به بافت آسيب ديده، ژن‌هاي كليدي دچار چه تغييرات و اتفاقاتي مي‌شوند، ضايعات عصبي را در موشهاي صحرايي ايجاد كرديم. در بخشي از اين پژوهش مشخص شد كه ژن «نوروتروفين» كه از مهمترين فاكتورهاي رشد در سيستم عصبي مي‌باشد و نقش كليدي در بقا و مرگ سلولهاي عصبي دارد، قبل و بعد از تمايز بيان نمي‌شود در حالي كه در صورت بيان و پيوند موفقيت آميز نقش مهمي در ترميم ايفاء خواهد كرد.
اين دانش‌آموخته دكتري ژنتيك در ادامه افزود: يكي از مشكلاتي كه در استفاده از سلول‌هاي شبه عصبي حاصل از تمايز سلولهاي بنيادي براي درمان ضايعات عصبي وجود دارد، مرگ بيشتر آنها به دنبال القاي تمايز عصبي مي‌باشد. در اين تحقيقات ژن موسوم به «ژن مرگ» كه بيان آن در سلول‌ها موجب مرگ سلولي مي‌شود شناسايي شد و با مهار بيان اين ژن با استفاده از فن‌آوري SIRNA ميزان مرگ و مير به يك سوم كاهش يافت.
وي تصريح كرد: اين مطالعه روشي را براي افزايش بقاي سلول‌هاي شبه عصبي حاصل از تمايل سلولهاي بنيادي مغز استخوان با استفاده از SIRNA عليه ژن P75NTR و دستكاري آنها در جهت افزايش كارايي آنها براي پيوند معرفي كرد.
حاج ابراهيمي با اشاره به دستاوردهاي اين پژوهش در درمان ضايعات عصبي گفت: در بروز ضايعات عصبي همچون قطع عصب سياتيك كه موجب بي حسي اندا‌مهاي تحتاني مي‌شود، با بهره‌گيري از سلول‌هاي بنيادي دو ناحيه عصب قطع شده را پيوند مي‌زنند يا در مواردي كه با قطع نخاع يا له شدگي نخاع مواجه هستيم و بيشتر سلول‌هاي عصبي در ناحيه آسيب ديده دچار مرگ شده‌اند، سلولهاي بنيادي پس از تمايز به محل آسيب ديده پيوند زده مي‌شود. اين سلول‌هاي پيونده زده شده به ترميم سلول‌هاي مرده مي‌پردازند و از طرفي جلو مرگ و مير بيشتر سلول‌هاي عصبي را گرفته و با ترشح فاكتورهايي كه در رشد مؤثر هستند به بيدارسازي سلول‌هاي خفته و ترميم ناحيه آسيب ديده مي‌پردازند.
به گزارش ايسنا، وي در پايان تاكيد كرد: پيش از اين تحقيق، سلول‌هاي بنيادي مغز استخوان در پژوهش‌هايي ديگر به سلولهاي عصبي تمايز داده شده بود، اما علت مرگ سلول‌ها پس از تمايز بررسي نشده بود. در اين رساله براي نخستين بار بيان ژن‌هاي كليدي در رشد سلول‌هاي عصبي مورد تحقيق و مطالعه قرار گرفت و ژني كه موجب مرگ سلولهاي شبه عصبي حاصل از تمايز سلولهاي بنيادي مي‌شد، شناسايي و مهار شد.
گفتني است، اين تحقيق كه در قالب رساله دكتري تخصصي زهرا حاج ابراهيمي به راهنمايي دكتر سيد جواد مولي و مشاوره دكتر منصوره موحدين و دكتر محمود تولايي صورت پذيرفت، روز 31 شهريور ماه سال جاري در دانشگاه تربيت مدرس ارائه و دفاع شد.