جهاد دانشگاهی در افق چشم انداز بیست ساله کشور یعنی در سال 1404، نهادی انقلابی با هویت اسلامی، برخوردار از منابع انسانی متعهد و کارآمد، الهام بخش و موثر در کشور، پیشگام در توسعه علم، فناوری و فرهنگ با تعامل سازنده در عرصه ملی و بین المللی خواهد شد. اکنون که بیست و هشت سال از تاسیس این نهاد انقلابی در سال 1359 می گذرد، نگاهی کوتاه به وضعیت بخش فنی و مهندسی از حوزه پژوهش و فناوری جهاد دانشگاهی میتواند محکی از توانمندی این نهاد در دستیابی به جایگاه تعیین شده در چشم انداز بیست ساله کشور باشد.

1-حوزه پژوهش و فناوری
حوزه پژوهش به همراه حوزه های فرهنگی و آموزش، ارکان فعالیت های جهاد دانشگاهی را تشکیل می دهند. تامین نیازمندی های علمی و تخصصی امروز جامعه مستلزم انجام پژوهش های برنامه ریزی شده و ارائه خدمات تخصصی با هزینه ای متعارف است. این مهم به نوبه خود نیازمند ایجاد ساختارهای پژوهشی با سرمایه های انسانی توانمند به لحاظ فنی و مدیریتی می باشد.
در جهاد دانشگاهی حوزه پژوهش و فناوری تمام بخش های فنی و مهندسی، علوم پایه، پزشکی، کشاورزی، علوم انسانی و هنر را پوشش می دهد. در این گزارش ما به معرفی بخش فنی و مهندسی حوزه پژوهش و فناوری جهاد دانشگاهی می پردازیم.
2-بخش فنی و مهندسی
بخش فنی و مهندسی جهاد دانشگاهی متشکل از تخصص های کلاسیک علوم مهندسی مانند برق، کامپیوتر، مکانیک، عمران، متالورژی، مهندسی شیمی، مواد، سرامیک، نساجي مهندسی صنایع، معدن و زمین شناسی و همچنین رشته های جدید، میان رشته ای و چندرشته ای از قبیل انرژی، هوافضا، فناوری اطلاعات، نانو فناوری، مواد مرکب، مواد هوشمند، زیست فناوری و فناوری خلأ است. بخش فنی و مهندسی زمینه های تخصصی مشترکی نیز با سایر بخش ها دارد، همچون مهندسی پزشکی، ماشین آلات کشاورزی و مدیریت صنعتی.
3-ساختار حوزه پژوهش و فناوری در جهاد دانشگاهی
به طور تاریخی از سال 1359 جهاد دانشگاهی با تاسیس واحدهایی در دانشگاه های سراسر کشور شکل گرفت و در ادامه پژوهشکده هایی در کنار واحدها یا مستقلاً ایجاد شدند. واحدها و پژوهشکده های جهاد دانشگاهی اگرچه تا حدود زیادی به لحاظ مالی خودگردان هستند، زیر نظر دفتر مرکزی جهاد دانشگاهی و نماینده ذیحساب ، طبق مقررات مصوب هیات امنا فعالیت می نمایند. مراکز خدمات تخصصی و گروه های پژوهشی، اجزای سازمانی عملیاتی در حوزه پژوهش و فناوری را تشکیل می دهند. هر واحد و پژوهشکده ستادهای معاونت پژوهشی و معاونت پشتیبانی دارند. معاونت پژوهش و فناوری جهاد دانشگاهی که در دفتر مرکزی این نهاد مستقرّ است، ستاد مرکزی حوزه پژوهش و فناوری را تشکیل می دهد. امور ارزیابی اجرای طرح ها و عملکرد زیرمجموعه ها، نیازسنجی و برنامه ریزی کلان فعالیت ها از جمله اموری هستند که در این معاونت رسیدگی می شوند. از میان پژوهشکده های جهاد دانشگاهی، پژوهشکده های برق، صنایع شیمیایی، توسعه تکنولوژی، تکنولوژی تولید و فناوری ارتباطات و اطلاعات و از میان واحدهای جهاد دانشگاهی، واحدهای صنعتی شریف، صنعتی امیرکبیر، علم و صنعت، خواجه نصیرالدین طوسی، انحصاراً در بخش فنی و مهندسی فعالیت می کنند. در مجموع 32 مرکز خدمات تخصصی و 28 گروه پژوهشی مصوب در بخش فنی و مهندسی جهاد دانشگاهی وجود دارد. از میان سایر تشکیلات علمی این نهاد ، مرکز اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی است كه با امكان دسترسی به بیش از 175هزار خلاصه مقاله و 44 هزار متن کامل مقاله از 307 نشریه ایرانی نقش برجسته ای در حوزه پشتیبانی از پژوهش در کشور ایفا می نماید.
بخش فنی مهندسی جهاد دانشگاهی دارای آزمایشگاه های متعدد پژوهشی، تست، اندازه گیری، آنالیز، کنترل کیفیت و کارگاههای نمونه سازی، فرآوری مواد، ساخت و تولید پایلوت و تولید نیمه صنعتی مجهز به انواع تجهیزات پیشرفته در رشته های مختلف در سراسر کشور است. در عین حال به خوبی از سایر امکانات در دسترس کشور در کارخانه ها، دانشگاه ها و حتی صنایع دفاعی در پیشبرد طرح ها استفاده می شود. مجتمع تحقیقاتی جهاد دانشگاهی در هلجرد-کرج، مرکزی برای اجرای طرح های پایلوت و نیمه صنعتی جهاد دانشگاهی است كه  در آينده نزديك یک پارک علم و فناوری نیز در آنجا تاسیس  مي گردد.
4-منابع انسانی
منابع انسانی سرمایه اصلی جهاد دانشگاهی برای انجام ماموریتش تلقی می شود. تلفیق توانمندی های تخصصی و نوآوری با اخلاق حرفه ای و تعهد به آرمان های انقلاب اسلامی و منافع ملّی در هر شرایطی و تحمل کاستی ها  و ناملایمات، ویژگی هایی هستند که از اعضای این نهاد انقلابی انتظار می رود. ترکیب منابع انسانی در جهاد دانشگاهی امروز، تلفیقی از اعضای با سابقه بیش از 25 سال کار حرفه ای در این نهاد و اعضای جوان پرانرژی با رویکردها و ایده های نو است.
تعداد کل شاغلین در حوزه پژوهش جهاد دانشگاهی 1878 نفر هستند که 20% آنها را اعضای هیات علمی تشکیل می دهند. 25% از شاغلین در حوزه پژوهش در گروه های پژوهشی و 28% در مراکز خدمات تخصصی فعالیت می نمایند و مابقی در قسمت ستادی به امور مدیریت و پشتیبانی مشغول هستند. اکثریت پرسنل حوزه پژوهش دارای مدرک لیسانس و فوق لیسانس هستند و بیشترین رشد در تعداد پرسنل دکترا به چشم  می خورد. پژوهشگران جهاد دانشگاهی تاکنون 21 بار موفق به کسب رتبه های علمی در جشنواره بین المللی خوارزمی شده اند. در سال 1386، 52 عنوان كتاب در حوزه پژوهشي اين نهاد در زمينه‌هاي مختلف علمي توسط حوزه پژوهشي جهاددانشگاهي در واحد و پژوهشكده‌ها تأليف، گردآوري و ترجمه گرديده و به چاپ رسيده است. از 848 عنوان مقاله تدوين شده توسط پژوهشگران جهاددانشگاهي تعداد 306 عنوان چاپ (227 عنوان در مجلات داخلي و 79 عنوان در مجلات خارجي) و 542 عنوان در گردهمايي‌ها و مجامع علمي مختلف (231 مقاله در مجامع علمي بين‌المللي و 311 مقاله در مجامع علمي داخلي) ارائه شده است.
لازم به ذکر است که متخصصین زیادی به صورت پاره وقت و یا موقت با پروژه های این نهاد همکاری دارند که موجب انعطاف زیاد در ظرفیت اجرای طرح و ارائه خدمات تخصصی با کیفیت در هر رشته ای شده است.
5-انواع فعالیت
فعالیت های حوزه پژوهش، به خصوص در بخش فنی و مهندسی حول اجرای پروژه های بزرگ و کوچک کارفرمایی شکل می گیرد. در واقع، ماموریت این نهاد ، پاسخگویی به نیازهای جامعه،با ویژگی خودگردانی مالی، اجرای طرح های کارفرمایی را ایجاب کرده است. ماهیت فعالیت های فنی و مهندسی در جهاد دانشگاهی بسیار متنوع بوده و مدیریت، مطالعه، طراحی، پژوهش، تولید، خدمات و مشاوره را شامل می شود. انجام مطالعات امکانسنجی ، طراحی، تحلیل سیستمی، مشاوره فنی از محصولات فکری ای هستند که حسب نیاز ارائه می گردند. تدوین دانش فنی، ساخت، تعمیرات و ارتقاء سامانه های صنعتی سخت افزاری و نرم افزاری بر اساس سفارش بخش بزرگ دیگری از فعالیت ها را تشکیل می دهند. تولید محصولات صنعتی بر اساس سفارش به شکل محدود نیز برای رفع نیازهای تکنولوژیک کشور صورت می پذیرد. حجم قراردادهای منعقد شده در بخش فنی و مهندسی در سال گذشته بالغ بر 300 میلیارد ریال بوده است که بیش از 80% قراردادهای جهاد دانشگاهی را به خود اختصاص داده است. البته ارزش اقتصادی فعالیت های این نهاد را نباید با این ارقام سنجید، زیرا بخشی از این طرح ها با حداقل هزینه برای حل گلوگاه ها و رفع موانع توسعه صنعتی کشور انجام شده و منافع اقتصادی بسیار گسترده تری را برای کشور در پی داشته است.
6-بازار فعالیتها
متقاضیان عمده خدمات جهاد دانشگاهی دستگاه های اجرایی و دفاعی و همچنین شرکت های دولتی و خصوصی هستند. طرح های توسعه حوزه های نفت، گاز و پتروشیمی، منابع آب، صنایع مختلف دفاعی، صنایع خودروسازی و حمل و نقل ریلی، تولید مواد بهداشتی و غذایی، و صنایع کانی فلزی و غیرفلزی کارفرمایان پروژه های فنی و مهندسی جهاد دانشگاهی هستند. وجود تخصص های مکمل در جهاد مانند اقتصاد، مدیریت، پزشکی، کشاورزی، فیزیک، شیمی و ریاضی موجب توانمندی های منحصر بفردی در این نهاد برای تامین نیازهای اساسي وپیچیده كشور می باشد.
7-توانایی های تخصصی
سال های کار و فعالیت مستمر منجر به کسب یک مجموعه توانمندی های کلیدی در واحدها و پژوهشکده های جهاد دانشگاهی شده است که حتی اشاره به عناوین آنها در این گزارش نمی گنجد. لذا در اینجا (صرفاً برای مثال) به چند مورد از ظرفیت های موجود اشاره ميشود: مدیریت طرح های صنعتی،  طراحی و ساخت الکتروفیلترهای صنعتی، سیستم های دفع زباله و تصفیه فاضلاب ، تحلیل سیستم ها و طراحی و پیاده سازی سامانه های کنترل برای خطوط تولید و ماشین ها، طراحی خط تولید فرآوری مواد و آلیاژهای خاص، شناسایی و تدوین دانش فنی تولید انواع قطعات صنعتی، طراحی و تست تجهیزات و ماشین آلات کشاورزی، آبیاری تحت فشار و سرچاهی ، مدلسازی و بهینه سازی فرآیندهای صنایع شیمیایی و غذایی، طراحی و ساخت سامانه های لایه نشانی در خلأ و قطعات و دستگاه های اپتیکی ......
8-پروژه های فنی و مهندسی
بیش از نیمی از قراردادهای کارفرمایی جهاد دانشگاهی در بخش فنی و مهندسی منعقد می گردد. از پروژه های شاخص در دست انجام واحدها و پژوهشکده های جهاد دانشگاهی، به عنوان نمونه، پروژه های طراحی و بهینه سازی سیستم غبارگیری کارخانه ذوب مس خاتون آباد، طراحی و ساخت سامانه لایه نشانی لیزر پالسی، فناوری تولید پوشاک محافظ در برابر حرارت و  پاشش مذاب، طراحی واحد پایلوت تخلیص فلورین، تعيين ميزان نفوذ مذاب فلزات و اندازه‌گيري آن درون بدنه‌هاي نسوز با استفاده از اشعه X، انتخاب روش بهينه براي بازيابي براده‌هاي نازك آلومينيومي، وفناوری تولید آلياژهاي مغناطيسي آمورف پايه كبالت به روش ذوب ریسی را می توان نام برد.

مهندس كوروس حمزه
مدير گروه تخصصي فني و مهندسي جهاددانشگاهي